Υπότιτλος: Προληπτική ιατρική της καρδιάς
Γεωργία Παπαδογιαννάκη
Ζάννειο Εκπαιδευτήριο
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το κυρίως αντικείμενο διδασκαλίας της Ευέλικτης Ζώνης για τη Στ΄ φέτος ήταν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα Συναισθηματικής Αγωγής ειδικά σχεδιασμένο για την τρυφερή και ευαίσθητη προεφηβική ηλικία των μαθητών μας. Το πρόγραμμα αυτό στόχο είχε την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των μαθητών και την προετοιμασία τους για τη μετάβαση σε μια ηλικία γεμάτη προκλήσεις και πάσης φύσεως αλλαγές με όσο το δυνατόν ομαλότερο τρόπο. Η αυτογνωσία, ο αυτοέλεγχος, η συνειδητοποίηση των θετικών ή αρνητικών μορφών επικοινωνίας και η διαχείριση συναισθημάτων αποτέλεσαν αντικείμενα συνεχούς βιωματικής μελέτης και επεξεργασίας στην τάξη μέσα στο πλαίσιο μιας προληπτικής ιατρικής της καρδιάς, έτσι ώστε να προωθηθεί η Συναισθηματική Νοημοσύνη, η οποία όχι μόνο θέλει να προλαμβάνει αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα, αλλά στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και των σχέσεων των ανθρώπων σε βάθος χρόνου.
συναίσθημα, αυτογνωσία, αυτοελεγχος, διαχείριση συναισθημάτων, αποτελεσματική επικοινωνία με τους άλλους, ενσυναίσθηση
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Κύριος σκοπός του προγράμματος ήταν η προώθηση και η ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης μέσα στην τάξη σε καθημερινή βάση μέσα από βιωματικές μεθόδους και η προετοιμασία των παιδιών για την περίοδο της εφηβείας και το σχολικό περιβάλλον του Γυμνασίου.
Επίσης, σκοπός του προγράμματος ήταν να βρεθούν εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης της τάξης και αντιμετώπισης κρίσεων πέραν από το τυπικό σύστημα ποινών – επιβραβεύσεων.
Με τον όρο «συναισθηματική νοημοσύνη» αναφερόμαστε στην ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και των άλλων, να δημιουργεί κίνητρα για τον εαυτό του και να χειρίζεται σωστά τα συναισθήματά του όσο και τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους (Goleman, 1998). Συναισθηματική νοημοσύνη δεν σημαίνει να εκφράζεις ανεξέλεγκτα τα συναισθήματά σου η να εκδηλώνεις ακριβώς ό,τι αισθάνεσαι, αλλά να χειρίζεσαι ορθά τα συναισθήματά σου, ώστε να εκφράζονται αποτελεσματικά και με τον κατάλληλο τρόπο.
Η συναισθηματική νοημοσύνη καθορίζεται από πέντε βασικά στοιχεία βάσει των οποίων καθορίστηκαν και οι βιωματικές μας δραστηριότητες: την αυτοεπίγνωση, τα κίνητρα συμπεριφοράς, την αυτορρύθμιση, την ενσυναίσθηση και την ικανότητα στις σχέσεις με τους άλλους. Από αυτά τα στοιχεία, τα τρία πρώτα αφορούν τις προσωπικές μας ικανότητες και τα υπόλοιπα δύο τις κοινωνικές μας ικανότητες.
Στόχοι:
- Ψυχοκοινωνική υποστήριξη των μαθητών.
- Ευαισθητοποίησή μαθητών και άσκηση αυτών σε βασικές δεξιότητες σε σημαντικά θέματα όπως η επικοινωνία, η γνώση του εαυτού και η αναγνώριση συναισθημάτων.
- Συνειδητοποίηση των θετικών και αρνητικών μορφών επικοινωνίας.
- Γνώση της διαφοράς συναισθήματος και πράξης.
- Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων.
- Αντίληψη και ερμηνεία εξωτερικών κοινωνικών σημάτων.
- Αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων και διαχείριση αυτών.
- Άσκηση σε δεξιότητες ομαλής επίλυσης συγκρούσεων.
- Άσκηση στην ενσυναίσθηση και την αποδοχή των συναισθημάτων του άλλου.
- Διαχείριση φαινομένων σχολικής βίας και εκφοβισμού.
- Ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης των μαθητών.
- Διαχείριση σχέσεων μεταξύ συνομηλίκων και ατόμων του άλλου φύλου.
- Διαμόρφωση ατμόσφαιρας αμοιβαίου σεβασμού και διευκόλυνση της συνεργασίας µέσα στην τάξη και τη σχολική κοινότητα.
- Προαγωγή ψυχικής υγείας και ψυχικής ανθεκτικότητας στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος.
- Διευκόλυνση της µαθησιακής διαδικασίας και της προσαρµογή των µαθητών στη σχολική ζωή, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.
- Δημιουργία ενός αποτελεσµατικού Σχολείου με τη συνεργασία και την ουσιαστική συµµετοχή της ευρύτερης σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας στη σχολική ζωή.
- Πρόληψη αρνητικών κοινωνικών φαινομένων.
- Αποδοχή και αναγνώριση της έννοιας της διαφορετικότητας, την κατανόηση της «διαφορετικότητας» στους επιμέρους τομείς της (ως προς το φύλο, τον πολιτισμό, κτλ.).
- Ανάλυση των σχέσεων φτώχεια – πλούτος και πόλεμος – ειρήνη σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.
- Εξοικείωση με το νέο σχολικό περιβάλλον του Γυμνασίου.
- Ενίσχυση της δημοκρατικής συμπεριφοράς.
Άξονες:
- Συναίσθημα (αναγνώριση, διαχείριση, αποτέλεσμα)
- Διαχείριση σχολικής τάξης
- Σχολική βία και εκφοβισμός
- Φιλία – σχέσεις με συνομήλικους
- Σεξουαλική αγωγή
- Κοινωνικά προβλήματα (φτώχεια, ναρκωτικά κτλ.)
- Περιβαλλοντικά προβλήματα
- Διαφορετικότητα
- Xρήση μέσων κοινωνικής δικτύωση
- Μετάβαση στο Γυμνάσιο
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ
Δημιουργία προϋποθέσεων
Βασικός παράγοντας για την επιτυχία ενός προγράμματος Συναισθηματικής Αγωγής αποτελεί η δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων μέσα στη σχολική τάξη οι οποίες θα βοηθήσουν τους μαθητές να κατανοήσουν το σκοπό του προγράμματος και τη λειτουργία του και να αποδεχτούν νέες πρακτικές.
Πριν, λοιπόν, ακόμα ξεκινήσει το πρόγραμμα να εφαρμόζεται, πραγματοποιήθηκε ένα προπαρασκευαστικό στάδιο το οποίο βοήθησε τους μαθητές να μπουν στο κλίμα. Αρχικά, έγινε μια σοβαρή συζήτηση για το τι θα πραγματοποιηθεί στην Ευέλικτη Ζώνη τη φετινή χρονιά και ακολούθησαν μερικές βιωματικές δραστηριότητες για την εμψύχωση της ομάδας.
- Συζήτηση: Τι είναι η Συναισθηματική Αγωγή και γιατί πρέπει να τη διδασκόμαστε.
- Σχηματική παρουσίαση του προγράμματος.
- Καταιγισμός ιδεών για το τι θέλουν τα ίδια τα παιδιά να επεξεργαστούν μέσα από το πρόγραμμα.
- Βιωματικές δραστηριότητες: Γνωριζόμαστε καλύτερα μέσα από παιχνίδια, Χωριζόμαστε σε ομάδες με πρωτότυπους τρόπους, Υπογράφουμε το συμβόλαιο τάξης, Οργανώνουμε μαζί τις εκπαιδευτικές μας δράσεις.
- Δημιουργία της «Γωνιάς των συναισθημάτων» μέσα στην τάξη με αφίσες και υλικό που συνεχώς εμπλουτιζόταν.
Αναγνώριση συναισθημάτων - Αυτοεπίγνωση
Το να γνωρίζει κανείς την εσωτερική του κατάσταση, τις προτιμήσεις του και τα προσωπικά του αποθέματα, να είναι σίγουρος για την αξία και τις ικανότητές του και να έχει επαφή με την διαίσθησή του είναι ο πυλώνα της ενσυναίσθησης. Η αυτό-αντίληψη και η αυτοεκτίμηση αποτελούν δύο διαφορετικές όψεις της εικόνας που έχει το παιδί για τον εαυτό του. Η αυτοαντίληψη αφορά στην απόδοση συγκεκριμένων σταθερών χαρακτηριστικών στην προσωπικότητα και αναπτύσσεται σημαντικά κατά τη σχολική ηλικία. Το να έχει, λοιπόν κανείς πλήρη γνώση του ποιος πραγματικά είναι και ποιες είναι οι αληθινές του ανάγκες αποτελεί βασική προϋπόθεση για να μπορέσει να προχωρήσει στην αναγνώριση των αναγκών των γύρω του.
Έτσι, το πρόγραμμα Συναισθηματικής Αγωγής ξεκίνησε με δραστηριότητες αναγνώρισης συναισθημάτων και ενίσχυσης της αυτοεπίγνωσης. Οι δραστηριότητες συμπεριλάμβαναν:
- Αναγνώριση εκφράσεων προσώπων και ερμηνεία στάσης του σώματος (ειδικά μέσα από έργα ζωγραφικής και γλυπτικής).
- Ημερήσιος πίνακας βαθμολογίας συναισθήματος στη «Γωνία συναισθημάτων» και προσωπικοί πίνακες βαθμολογίας συναισθήματος στο προσωπικό τετράδιο Συναισθηματικής Αγωγής των παιδιών.
- Κουτί παραπόνων και κουτί φόβων.
- Προσωπικός και ομαδικός «Κύκλος του εγώ».
Διαχείριση συναισθημάτων
Το να μπορεί κανείς να διαχειρίζεται την εσωτερική του κατάσταση, τις παρορμήσεις του και τα προσωπικά του αποθέματα είναι επίσης βασικό σημείο της Συναισθηματικής Αγωγής. Εδώ εντάσσονται ο αυτοέλεγχος, η αξιοπιστία, η ευσυνειδησία, η προσαρμοστικότητα και η καινοτομία (το να αισθάνεται κανείς άνετα σε πρωτοποριακές ιδέες, προσεγγίσεις και νέες πληροφορίες). Ο αυτοέλεγχος είναι η ικανότητα να ενεργεί κανείς σύμφωνα με τις προσδοκίες των προσώπων εξουσίας, ακόμα κι όταν δεν παρακολουθείται. Οι δραστηριότητες συμπεριλάμβαναν:
- Συνταγές φιλίας
- Συνταγές για να μη θυμώνουμε
- Το φανάρι του θυμού
- Το παζλ της σιωπής
- Άμεση παρέμβαση και συμβουλευτική σε στιγμές διαφωνίας
- àΕυκαιρίες για αυτοδιαχείριση
Ενίσχυση δεξιοτήτων
Κοινωνικές δεξιότητες όπως η επιρροή, η επικοινωνία, οι ηγετικές ικανότητες, ο χειρισμός διαφωνιών, η καλλιέργεια δεσμών, η σύμπραξη και η συνεργασία, καθώς και οι ομαδικές ικανότητες είναι πολύ σημαντικές. Σύμφωνα με τον Goleman (1998), η ανάπτυξη της αυτορρύθμισης και της ενσυναίσθησης είναι απαραίτητες για τη ρύθμιση των συναισθημάτων του άλλου, και όλες μαζί αυτές οι δεξιότητες καθιστούν αποτελεσματικές τις διαπροσωπικές σχέσεις.
«Η παιδική ηλικία και η εφηβεία αποτελούν κρίσιμες περιόδους για την εδραίωση των ουσιωδών συναισθηματικών συνηθειών που θα κυβερνήσουν τη ζωή μας» (Goleman, 1998, σελ.25)
Στη φάση αυτή αφιερώθηκε πολύς χρόνος και ασχοληθήκαμε με πολλές δεξιότητες μέσα από βιωματικές δραστηριότητες και συζητήσεις:
- Καλλιέργεια επικοινωνίας
Στόχοι: Να κατανοήσουν οι μαθητές πόσο σημαντικό και δύσκολο είναι να επικοινωνείς σωστά με τους άλλους, από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η επικοινωνία.
Δραστηριότητες: ζωγραφική σε ζευγάρια με οδηγίες, παντομίμα ιστοριών με βάση τα συναισθήματα.
- Καλλιέργεια ακρόασης
Στόχοι: Να κατανοήσουν οι μαθητές τη σπουδαιότητα της καλή ακρόασης και τα συστατικά στοιχεία της καλής ακρόασης, να εφαρμόσουν την καλή ακρόαση και να ακουστούν με ξεχωριστή προσοχή.
Δραστηριότητες: οι ήχοι των ζώων, μιλάμε ταυτόχρονα, τι είπε ο διπλανός μου.
- Καλλιέργεια αυτοσυγκράτησης
Στόχοι: Να αναγνωρίσουν οι μαθητές και να αποδεχθούν ότι είναι φυσιολογικό για όλους τους ανθρώπους να νιώθουν διάφορα έντονα συναισθήματα κατά καιρούς και να βρουν τρόπους με τους οποίους μπορούν να αντιμετωπίσουν δημιουργικά τα έντονα αυτά συναισθήματα.
Δραστηριότητες: το παζλ της σιωπής, καρτέλες σεναρίων: «Τι κάνω όταν…».
- Μαθαίνω να λέω αυτό που με ενοχλεί
Στόχοι: Να κατανοήσουν οι μαθητές πόσο σημαντικό είναι να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, να βρουν τρόπους να εκφράζουν παράπονα χωρίς να τσακώνονται, να μπορούν να διαπραγματεύονται αποτελεσματικά.
Δραστηριότητες: σενάρια καβγά, καρτέλες «Λέω αυτό που με ενοχλεί», κουτί παραπόνων.
- Μαθαίνω να ζητώ συγγνώμη
Στόχοι: Να κατανοήσουν οι μαθητές: ότι όλοι, και οι μεγάλοι, κάνουν λάθη, ότι συνήθως δεν είναι κακό να κάνουμε λάθη, ότι αυτό που έχει σημασία είναι τι κάνουμε με τα λάθη μας - μπορούμε να τα παρατήσουμε ή να προσπαθήσουμε να μάθουμε από αυτά.
Δραστηριότητες: το ουράνιο τόξο της συγγνώμης, τι νιώθω όταν ζητώ συγγνώμη, εξάσκηση στη συγγνώμη.
- Βελτιώνω το λεξιλόγιό και τις εκφράσεις μου
Στόχοι: Να διαπιστώσουν οι μαθητές ότι οι άσχημες εκφράσεις μειώνουν το επίπεδο της επικοινωνίας μας, να επιδιώκουν να μιλούν με όμορφο και ευγενικό τρόπο.
Δραστηριότητες: γιατί κάποιος μιλάει άσχημα, πώς αντιμετωπίζουμε τη αγενή ομιλία.
- Αντιμετωπίζω πιέσεις και επιρροές
Στόχοι: Να σκεφτούν οι μαθητές τις αποφάσεις και επιλογές που κάνουν καθημερινά και ποιες είναι οι επιρροές που δέχονται. Να εντοπίσουν θετικές και αρνητικές συμπεριφορές καθώς και πότε η επιρροή μετατρέπεται σε πίεση και να ερευνήσουν και εφαρμόσουν τρόπους αντίστασης στην ανεπιθύμητη πίεση.
Δραστηριότητες: σενάρια: «Τι κάνω όταν…», μαθαίνω να αρνούμαι, το bullying στη σχολική ζωή, το διαδικτυακό αποτύπωμά μου.
- Γίνομαι καλός φίλος
Στόχοι: Να καταλάβουν οι μαθητές κάποιους τρόπους με τους οποίους δημιουργούνται και διατηρούνται νέες φιλίες, να ερευνήσουν γιατί κάποιες φιλίες τελειώνουν ή τις τελειώνουμε και να καταλάβουν πως όταν μια φιλία διαλύεται πονάμε και να σκεφτούν τρόπους να αμβλύνουν αυτό τον πόνο. Να αναγνωρίσουν οι μαθητές καταστάσεις στις οποίες οι ίδιοι ή οι φίλοι τους αντιμετωπίζουν δυσκολίες ή πιέζονται και χρειάζονται βοήθεια και υποστήριξη.
Δραστηριότητες: γιατί διακόπτεται μία φιλία, σχολικός κώδικας τάξης, υποδοχή ενός νέου μαθητή, ο φόβος σου είναι και δικός μου, συνταγές φιλίας.
Πρόγραμμα Μετάβασης στο Γυμνάσιο
Στο πλαίσιο του προγράμματος Συναισθηματικής Αγωγής πραγματοποιήθηκε και το πρόγραμμα της Μετάβασης από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Τα παιδιά τέλη Φλεβάρη παρακολούθησαν ένα εισαγωγικό μάθημα στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα από τη Σύμβουλο Εκπαιδευτικών Θεμάτων του Εκπαιδευτηρίου μας κα Σοφία Ρουμπάκη με στόχο να υπάρξει μια πρώτη επαφή αυτών με το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών. Επίσης, οι μαθητές επισκέφθηκαν μέσα στο Μάρτη δύο Γυμνάσια της πόλης μας, το Πειραματικό Γυμνάσιο και το 6ο Γυμνάσιο Ηρακλείου, με στόχο αυτοί να εξοικειωθούν με το χώρο, να ενημερωθούν για τα βιβλία, το ωρολόγιο πρόγραμμα και άλλα θέματα πρακτικής φύσεως. Τέλος, προγραμματίστηκε ομιλία εντός του Σχολείου μας προς τους μαθητές της Στ΄ τάξης, από την ψυχολόγο του Σχολείου μας κα Μαρία Πατεράκη, η οποία επιδίωξε να δώσει κατευθυντήριες συμβουλές και οδηγίες πάνω σε κοινωνικά – ψυχολογικά θέματα, όπως ο σχολικός εκφοβισμός.
Πρόγραμμα υιοθεσίας μαθητών της Α΄ τάξης
Κατανοώντας τη σημασία της πρακτικής των συναισθημάτων, καθώς και το ρόλο που αυτή έχει στην ανάπτυξη των παιδιών, μπήκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα των υιοθεσιών μεταξύ των παιδιών της Στ΄ τάξης Δημοτικού και των μικρών μαθητών της Α΄ Δημοτικού, με σκοπό οι μαθητές μας να γίνονται καθημερινά πιο υπεύθυνοι, ακολουθώντας τις αρχές της ομαδικότητας και της συνεργασίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, οι μαθητές της Στ΄ τάξης πρόσεχαν και υποστήριζαν τους μικρούς μαθητές σε κάθε τους βήμα. Στην προσπάθεια αυτή, συντάχθηκαν και υπογράφηκαν, υπεύθυνες δηλώσεις από τους μαθητές της Στ΄ τάξης, με σκοπό να δοθεί μια πιο ολοκληρωμένη δομή στο καινοτόμο αυτό πρόγραμμα του σχολείου μας.
Διαγωνισμός Δημιουργικής Γραφής
Συμμετοχή της Στ΄ τάξης στον Πρώτο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Δημιουργικής Γραφής με το έργο:
«Το μικρό ανθολόγιο ποιημάτων για τη διαφορετικότητα από τη Στ΄» .
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστούμε θερμά τη Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας Παν/μιου Κρήτης και συνεργάτιδα του Σχολείου μας κα Μαρία Πατεράκη, τη Σύμβουλο Εκπαιδευτικών Θεμάτων του Εκπαιδευτηρίου μας κα Σοφία Ρουμπάκη, την κα Πιτερού καθηγήτρια Γερμανικής Γλώσσας στο Πειραματικό Γυμνάσιο Ηρακλείου, καθώς και τους Διευθυντές και τους λοιπούς Καθηγητές στο 6ο Γυμνάσιο και Πειραματικό Γυμνάσιο Ηρακλείου.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Βιβλιογραφία:
Αρχοντάκη, Ζάννα, (2003), 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων, Καστανιώτη, Αθήνα
Γεωργιάδου Ν., (2010), Θεραπευτικά παραμύθια, ΟΞΥΓΟΝΟ, Αθήνα
Γρίβα Αγγ., (1989), Ελάτε να παίξουμε, Θυμάρι, Αθήνα
Κωσταρίδου – Ευκλείδη Α., (2009), Ψυχολογία κινήτρων , Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
Goleman D., (2011), Συναισθηματική Νοημοσύνη, Μετ: Παπασταύρου Α., Πεδίο, Αθήνα
Gottman, J. (2000), Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Πώς να μεγαλώσουμε παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη. Μετ. Ξενάκη Χρ., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
Weare K., (2000), Η προαγωγή της ψυχικής και συναισθηματικής υγείας στο σχολείο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
Δικτυογραφία:
Δεξιότητες για Παιδιά του Δημοτικού: http://paroutsas.jmc.gr/project/protect/index.htm
Γράφω και δρω: http://agogiygeiasdatt.blogspot.gr/2014/02/blog-post.html
Anna’s Pappa blog: https://pappanna.wordpress.com
emathima: http://emathima.gr
