Τα βότανα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Αναστασία Κουρτικάκη
(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - anastasiakou7@gmail.com )
43ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το περιβαλλοντικό πρόγραμμα με τίτλο «Πέμπω σου χαιρετίσματα μ’ ένα κλαδί λεβάντας…» υλοποιήθηκε από τη Γ’ Τάξη του 43ου Δημοτικού Σχολείου Ηρακλείου.
Σκοπός ήταν να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τα βότανα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Οι επιμέρους στόχοι ήταν να γνωρίσουν τα βότανα στη Μυθολογία και στη Μινωική Κρήτη. Επίσης να κατανοήσουν την αξία της χρήσης τους τόσο στην Ιατρική και τη Φαρμακολογία όσο και σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας (μαγειρική, καθαριότητα, καλλωπισμό), καθώς και να γνωρίσουν τον τρόπο καλλιέργειας, αποξήρανσης και συντήρησης των βοτάνων.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων επιλέχθηκαν και υλοποιήθηκαν δράσεις μέσω της έρευνας στο πεδίο, της μεθόδου poject, της διερευνητικής μεθόδου και της χρήσης ΤΠΕ. Επίσης πραγματοποιήθηκαν επαφές με φορείς και ιδιώτες (γεωπόνο, φαρμακοποιό) και επισκέψεις σε χώρους καλλιέργειας βοτάνων.
Σκοπός ήταν να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τα βότανα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Οι επιμέρους στόχοι ήταν να γνωρίσουν τα βότανα στη Μυθολογία και στη Μινωική Κρήτη. Επίσης να κατανοήσουν την αξία της χρήσης τους τόσο στην Ιατρική και τη Φαρμακολογία όσο και σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας (μαγειρική, καθαριότητα, καλλωπισμό), καθώς και να γνωρίσουν τον τρόπο καλλιέργειας, αποξήρανσης και συντήρησης των βοτάνων.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων επιλέχθηκαν και υλοποιήθηκαν δράσεις μέσω της έρευνας στο πεδίο, της μεθόδου poject, της διερευνητικής μεθόδου και της χρήσης ΤΠΕ. Επίσης πραγματοποιήθηκαν επαφές με φορείς και ιδιώτες (γεωπόνο, φαρμακοποιό) και επισκέψεις σε χώρους καλλιέργειας βοτάνων.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Βότανα, καλλιέργεια , βοτανολογικό μουσείο
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στα πλαίσια του Προγράμματος Περιβαλλοντικής Αγωγής «Πέμπω σου χαιρετίσματα μ’ ένα κλαδί λεβάντας», οι μαθητές της Γ΄ Τάξης του 43ου Δημοτικού Σχολείου γνώρισαν τη χλωρίδα του τόπου τους και ενημερώθηκαν για τη χρήση των κρητικών βοτάνων. Με αφορμή ένα απλό καθημερινό περιστατικό οι μαθητές εξέφρασαν την επιθυμία να μάθουν περισσότερα πράγματα για τα βότανα.
Δεδομένου πως η βάση της Φαρμακευτικής και της Φαρμακολογίας καθώς και βασικό στοιχείο της μαγειρικής τέχνης και παράδοσης της Κρήτης αλλά και της ευρύτερης Μεσογείου είναι τα βότανα, θεωρήσαμε ενδιαφέρον και σημαντικό τα παιδιά να ασχοληθούν δημιουργικά με το συγκεκριμένο τομέα. Αφού εμπλούτισαν τις γνώσεις τους κλήθηκαν να φέρουν εις πέρας μια αποστολή ώστε να τις εφαρμόσουν μεταγνωστικά. Με αφορμή ένα άρθρο με θέμα τη δημιουργία της κρητικής ασπιρίνης από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και με δεδομένη την οικονομική κρίση οι μαθητές προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια μικρή επιχείρηση με βότανα.
Τα μαθήματα που ενεπλάκησαν ήταν η Γλώσσα, τα Μαθηματικά, η Μελέτη Περιβάλλοντος η Ιστορία και τα Θρησκευτικά.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Ο σκοπός ήταν να διερευνήσουν οι μαθητές τις ενότητες: «Τα βότανα στη μυθολογία», «Τα βότανα στη μινωική Κρήτη», «Η χρήση των βοτάνων στην καθημερινή ζωή (μαγειρική, καθαριότητα, καλλωπισμός, ιατρική)». Επίσης να καλλιεργήσουν οι ίδιοι βότανα, να ενημερωθούν για τη χρήση και τις ιδιότητές τους καθώς και τους τρόπους αποξήρανσης και συντήρησης των βοτάνων. Τέλος να αξιοποιήσουν τις γνώσεις που αποκόμισαν, να τις μοιραστούν με τους γονείς και την ευρύτερη σχολική κοινότητα και να οργανώσουν οι ίδιοι μια μικρή επιχείρηση επεξεργασίας και προώθησης βοτάνων.
Οι στόχοι ήταν γνωστικοί, κοινωνικοί και ψυχοσυναισθηματικοί. Πιο συγκεκριμένα ήταν οι παρακάτω:
· Να γνωρίσουν οι μαθητές τη χρήση των βοτάνων από την αρχαιότητα ως σήμερα.
· Να γνωρίσουν τα βότανα της πατρίδας μας και την ιδιαίτερη χλωρίδα της Κρήτης.
· Να καλλιεργήσουν και να αποξηράνουν βότανα με σκοπό τη δημιουργία ενός μικρού βοτανολογικού μουσείου στο σχολείο μας.
· Να μάθουν να συνεργάζονται και να δουλεύουν σε ομάδες.
· Να ενεργοποιηθεί η φαντασία και η δημιουργικότητά τους.
· Να ασκηθούν στην επικοινωνία των ιδεών τους στα πλαίσια της τάξης και του σχολείου.
· Να ασκηθούν στην παρουσίαση των εργασιών τους.
· Να αποκτήσουν δεξιότητες και πρακτικές στη δημιουργία μιας μικρής επιχείρησης αξιοποιώντας τόσο τις γνώσεις τους (Μαθηματικά, Γλώσσα, Μελέτη Περιβάλλοντος) όσο και τις δημιουργικές τους ικανότητες.
Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν κυρίως μαθητοκεντρικού χαρακτήρα με τη δασκάλα της τάξης αρωγό, εμψυχώτρια και συντονίστρια. Ωστόσο όπου χρειάστηκε χρησιμοποιήθηκε και η δασκαλοκεντρική μέθοδος. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκε η ανακαλυπτική- διερευνητική, η μέθοδος project, η έρευνα πεδίου, η ομαδοσυνεργατική. Αξιοποιήθηκε η χρήση των ΤΠΕ και οι επισκέψεις σε φορείς και ιδιώτες.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Σε όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής του Προγράμματος η εκπαιδευτικός τηρούσε ημερολόγιο δράσεων και έκανε παρατηρήσεις πάνω στην πρόοδο τους.
Η αρχική ιδέα δόθηκε όταν ένας μαθητής έφερε στην τάξη ένα κλαδί λεβάντας. Τα παιδιά εντυπωσιάστηκαν από τη μυρωδιά του και ξεκίνησε μια συζήτηση από την οποία προέκυψε πως επιθυμία όλων ήταν να ασχοληθούμε περισσότερο με τα βότανα. Καθώς θεωρήθηκε από τα παιδιά πως οι παππούδες κι οι γιαγιάδες γνωρίζουν τα περισσότερα για τα βότανα αποφάσισαν να τους στείλουν μια επιστολή για να ζητήσουν τη βοήθειά τους. Παράλληλα ενημέρωσαν τον Διευθυντή του σχολείου για το πρόγραμμα που σκόπευαν να υλοποιήσουν και με νέα επιστολή ζήτησαν την άδεια να τους παραχωρηθεί ένα κομμάτι του σχολικού κήπου για να φυτέψουν τα βότανά τους. Αξιοποίησαν με τον τρόπο το σχετικό κεφάλαιο της Γλώσσας για τη συγγραφή επιστολής.
Μετά τη σχετική έγκριση, η οποία είχε εξίσου «επίσημο χαρακτήρα» τα παιδιά καθάρισαν το κομμάτι που τους παραχωρήθηκε, σχεδίασαν, εκτίμησαν τις αποστάσεις, έκαναν μετρήσεις, και άρχισαν να φυτεύουν. Στην αρχή έκαναν λάθη στην εκτίμηση. Αφού συζήτησαν και με τη βοήθεια της δασκάλας ως συντονίστριας και εμψυχώτριας της δράσης διόρθωσαν τα λάθη τους, άλλαξαν θέση στα φυτά τους και έδωσαν στον κήπο τους την τελική του μορφή. Χωρίστηκαν σε ομάδες και ανέλαβαν την καθημερινή του φροντίδα.
Για να πληροφορήσουν τα υπόλοιπα παιδιά και τους δασκάλους του σχολείου, έφτιαξαν πινακίδες με πληροφορίες για τα βότανα που είχαν φυτέψει και τις τοποθέτησαν στον κήπο.
Καθώς η δράση προχωρούσε οι μαθητές ανέτρεξαν σε πηγές για να μάθουν τα πάντα για τα βότανα (διαδίκτυο, εγκυκλοπαίδειες, Βιβλιοθήκη του σχολείου, παππούδες, γιαγιάδες), ενώ γέμισαν την τάξη με γλαστράκια με διάφορα βότανα.
Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τις μαμάδες να βοηθήσουν τα παιδιά να ανακαλύψουν τα βότανα που κρύβονται στα ντουλάπια της κουζίνας τους. Διαπίστωσαν πως τα βότανα αποτελούν απαραίτητο συστατικό της μεσογειακής κουζίνας και ιδιαίτερα της κρητικής. Με αυτή την αφορμή αποφάσισαν να φτιάξουν ένα βιβλίο συνταγών με τίτλο «Καλή μας όρεξη!». Ασκήθηκαν έτσι στον κατευθυντικό λόγο και στη χρήση των διαφορετικών εγκλίσεων.
‘Έπειτα έψαξαν για μαντινάδες που αναφέρονταν σε βότανα, ταίριαξαν τις δικές τους μαντινάδες και τις συμπεριέλαβαν σε ένα βιβλίο που έφτιαξαν με τίτλο «Μαντιναδολογήματα».
Έφτιαξαν παιχνίδια και έπαιξαν με αυτά στην τάξη:
Α) «Έχω τα γράμματα… βρίσκω το βότανο»: Παιχνίδι ορθογραφίας. Χωρισμένοι σε δυάδες οι μαθητές καλούνταν να βάλουν σε σειρά τα γράμματα που τους είχαν δοθεί ώστε να σχηματιστεί σωστά το όνομα του βοτάνου.
Β) «Παίζω το φαρμακοποιό»: Αρχικά οι μαθητές ενημερώθηκαν για τη χρήση των βοτάνων στη Φαρμακολογία και την Ιατρική από τη αρχαιότητα μέχρι σήμερα και γνώρισαν τον Ιπποκράτη, τον Γαληνό και τον Διοσκουρίδη. Συζήτησαν για την Ομοιοπαθητική και διαπίστωσαν πως τα πρώτα φάρμακα αλλά και η βάση πολλών γνωστών φαρμάκων είναι τα βότανα. Σύγχρονοι ερευνητές σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να μελετούν τη δράση τους και να φτιάχνουν νέα σκευάσματα. Στο σημείο αυτό οι μαθητές ενημερώθηκαν από ένα άρθρο εφημερίδας που τους δόθηκε για την «κρητική ασπιρίνη» και εντυπωσιάστηκαν από αυτό.
Συγκέντρωσαν πληροφορίες από τις γιαγιάδες και τους παππούδες για τα δικά τους «γιατροσόφια» και δοκίμασαν τις γνώσεις τους «παίζοντας τον φαρμακοποιό».
Σε μια ζωγραφιά ανθρώπινου σώματος ο «φαρμακοποιός» καλείται να τοποθετήσει την εικόνα του κάθε βοτάνου στο σημείο του σώματος που επωφελείται από τη χρήση του.
Γ) «Μπες στη βοτανοσειρά»: κάθε παιδί διάλεγε από μια κάρτα που περιείχε το όνομα ενός βοτάνου καθένα από τα οποία άρχιζε με κάποιο γράμμα της αλφαβήτου. Στη συνέχεια με την έναρξη ενός μουσικού χαλιού καλούνταν, χωρίς να επιτρέπεται να μιλήσουν, να μπουν σε σειρά, ανάλογα με την αλφαβητική σειρά των βοτάνων τους. Κέρδιζε η ομάδα όταν προλάβαινε να μπει σε σειρά πριν τη λήξη της μουσικής.
Στα πλαίσια της εικαστικής έκφρασης οι μαθητές φιλοτέχνησαν με βότανα μινωικές φορεσιές, αγγεία και κάνανε grafiti στον βοτανόκηπο. Ακόμα δώσανε ονόματα βοτάνων στους διαδρόμους του σχολείου.
Με αφορμή τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς έφτιαξαν στεφάνι από βότανα για την τάξη.
Επόμενη δραστηριότητα ήταν η δημιουργία ενός μικρού βοτανολογικού μουσείου στο χώρο της τάξης. Οι μαθητές αρχικά ενημερώθηκαν για τους τρόπους αποξήρανσης και συντήρησης των βοτάνων. Αξιοποίησαν τις γνώσεις τους για να αποξηράνουν τα βότανα τους και να τα κλείσουν σε αεροστεγείς συσκευασίες. Κλήθηκαν στο σημείο αυτό να σχεδιάσουν μια μικρή επιχείρηση. Τους ανατέθηκε ένα υποθετικό σενάριο σύμφωνα με το οποίο είχαν να διαθέσουν ένα κεφάλαιο που τους δόθηκε από την ΕΕ και καλούνταν να βοηθήσουν τον παππού και τη γιαγιά να φτιάξουν μια μικρή επιχείρηση για να πωλούν τα βότανά τους στο χωριό. Τα θέματα που είχαν να επιλύσουν ήταν το είδος των συσκευασιών που θα χρησιμοποιούσαν, τον τρόπο προώθησης και διάθεσης των προϊόντων τους καθώς και την επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους. Η παραπάνω δραστηριότητα είχε ως στόχο να ενισχύσει τη δημιουργικότητα των παιδιών και να τους εισάγει στον κόσμο της επιχειρηματικότητας.
Η διάχυση στην σχολική ομάδα και στους γονείς έγινε με μια πρόσκληση σε μια ημέρα αφιερωμένη στα βότανα του τόπου μας. Οι μαθητές αρχικά ξενάγησαν τους καλεσμένους τους στον βοτανόκηπό τους καθώς και στο μουσείο που είχε μεταφερθεί πλέον στην είσοδο του σχολείου, ώστε να μπορεί να είναι επισκέψιμο από όλους. Ενημέρωσαν για τη χρήση των βοτάνων, παρασκεύασαν και πρόσφεραν στην τραπεζαρία του σχολείου αφεψήματα και εγχύματα.
Επίσης τους βοήθησαν να παίξουν με τα παιχνίδια που είχαν ετοιμάσει.
Συμπεράσματα
Θεωρούμε πως η εργασία μας πέτυχε τους στόχους που είχαμε αρχικά θέσει. Οι μαθητές ενεργοποιήθηκαν να διερευνήσουν, να ανακαλύψουν, να εμπλέξουν όσο γίνεται περισσότερα είδη νοημοσύνης.
Ενδυναμώθηκαν οι σχέσεις στην ομάδα καθώς και οι σχέσεις των μαθητών με τους δασκάλους και τους γονείς τους. Σημαντική ήταν η διάχυση ανάμεσα στις διαφορετικές γενεές καθώς συμμετείχαν με τον τρόπο τους τόσο οι γονείς όσο και οι παππούδες και οι γιαγιάδες των παιδιών.
Πέρα από το κέρδος που αποκόμισαν στον γνωστικό τομέα, ενθαρρύνθηκαν να δουν σε μια περίοδο κρίσης όπως αυτή που βιώνουμε, νέες μορφές επιχειρηματικότητας και χρήσης των αγαθών που προσφέρει ο τόπος μας.
Τέλος παράξαμε ένα έντυπο 36 σελίδων με πληροφοριακό χαρακτήρα, παιχνίδια και ασκήσεις που τέθηκε στη διάθεση των υπόλοιπων μαθητών και δασκάλων μέσω της Βιβλιοθήκης του Σχολείου μας.
