Κομένιους-Ενωμένα χρώματα στην Ευρώπη


Η θεωρία των 6 καπέλων σκέψης του Ed. de Bono στην εκπαιδευτική πράξη


Τάνια Μουρτζίλα,  Μαριάνθη Ψαράκη, Βιβή Κούρτη, Μαρία Ταμιωλάκη

(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - mourtztan@gmail.com, ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - marianthipsaraki@yahoo.gr, ΠΕ06 ΑΓΓΛΙΚΗΣ - vivi_kourti@yahoo.gr, ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - )

42ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου  

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Γενικοί στόχοι της ευρωπαϊκής δράσης COMENIUS είναι η βελτίωση της ποιότητας της σχολικής εκπαίδευσης και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης της. Αυτό επιτυγχάνεται και μέσω της ενθάρρυνσης των καινοτομιών στις παιδαγωγικές μεθόδους, οι οποίες με τη σειρά τους αποσκοπούν τόσο στη διαμόρφωση στάσεων όσο και αντιλήψεων αλλά και συμπεριφορών.
Το σχολείο μας συμμετέχει σε μια δράση του προγράμματος με τίτλο “United Colours in Europe”, η οποία βασιζόμενη στη θεωρία των 6 Χρωματιστών Καπέλων της σκέψης, του Ed. de Bono, στοχεύει στην ολιστική προσέγγιση των θεμάτων μέσα από εναλλακτικούς τρόπους σκέψης.
Στο πρόγραμμα αυτό συμμετείχαν σχολεία από 9 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δραστηριοποιήθηκαν όλοι οι μαθητές του σχολείου μας και οι εκπαιδευτικοί των τάξεων τους.
    Μέσα από ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, οι μαθητές κλήθηκαν να σκεφτούν, να δημιουργήσουν, να δράσουν και να αντιδράσουν, καλλιεργώντας την κριτική, τη λογική και αισθητηριακή τους αντίληψη. Παράλληλα, ήρθαν σε επαφή με χώρες της Ε.Ε., γνώρισαν, εκτός των άλλων, και τα εκπαιδευτικά τους συστήματα και αντιπαρέβαλλαν τις δικές τους εμπειρίες με τις εμπειρίες των άλλων μαθητών , καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος.





Ενωμένα χρώματα στην Ευρώπη from ΜΑΡΙΑ RAPTAKI





Οι εκπαιδευτικοί των  σχολείων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα είναι :
Λέριος Νικόλαος, Διευθυντής 42ου Δημοτικού Σχολείου
Ραπτάκη Μαρία, Συντονίστρια Προγράμματος Comenius
Ζαχαριουδάκη Κρυσταλλένια, Εκπαιδευτικός Μουσικής
Καρύδα Μαρία, Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας 13ου Δημ.Σχολείου
Κατσαντά Ερωφίλη, Δασκάλα
Κούρτη Παρασκευή, Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας
Μουρτζάκη Ειρήνη, Δασκάλα
Μουρτζίλα Σουλτάνα, Δασκάλα
Παναγιωτάκη Αντωνία, Δασκάλα
Πλαγιωτάκης Ιωάννης, Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής
Ταμιωλάκη Μαρία, Δασκάλα
Ψαράκη Μαριάνθη, Δασκάλα

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ  
Θεωρία έξι καπέλων σκέψης, ενσυναίσθηση, διαφορετικότητα, Ευρώπη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αυτό το πρόγραμμα προέκυψε από τα ακόλουθα συμπεράσματα:
-Η κοινωνία μας γίνεται όλο και πιο περίπλοκη, αλλά ο τρόπος σκέψης μας δεν έχει προσαρμοστεί σε αυτή την κατάσταση (με άλλα λόγια: έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν περίπλοκο 21ο αιώνα με τον παραδοσιακό τρόπο σκέψης του 20ου αιώνα).
-Εκτός από τον παραδοσιακό τρόπο σκέψης που δίνει έμφαση στην κριτική σκέψη,στα επιχειρήματα, στην ανάλυση και τη λογική, χρειαζόμαστε νέους τρόπους σκέψης που να εστιάζουν στην δημιουργική σκέψη και στη σκέψη που οδηγεί στο σχεδιασμό και στη δράση.
-Εξαιτίας του μεγάλου όγκου πληροφοριών, δεν είναι δυνατόν πια να δίνουμε στους μαθητές μας όλες τις πληροφορίες- αντιθέτως πρέπει να τους διδάξουμε πώς να διαχειρίζονται τις πληροφορίες (να τους μάθουμε πώς να τις επεξεργάζονται  παρά πώς να τις συγκεντρώνουν) και να σκέφτονται με έναν άλλο πιο εναλλακτικό - στοχευμένο  τρόπο.
- Οι δάσκαλοι δεν είναι πια οι κεντρικοί “πρωταγωνιστές” της τάξης οι οποίοι έχουν όλες τις σωστές απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα και σε κάθε ερώτημα, αλλά εξελίσσονται σε ρόλο βοηθού που διευκολύνει τη μάθηση, που σκέφτεται μαζί με τα παιδιά έτσι ώστε μαζί να βρουν λύσεις και τρόπους επίλυσης διάφορων προβλημάτων.
-Τα σχολεία θα πρέπει να γίνουν «Τόπος γέννησης» της δημιουργικότητας και ένα μέρος όπου τα παιδιά διασκεδάζουν, θα πρέπει να μαθαίνουν «χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι μαθαίνουν».
Έτσι, ξεκινήσαμε την εφαρμογή ενός καινούργιου προγράμματος με το όνομα “United Colours in Europe”, το οποίο αφορούσε στην εφαρμογή νέων εκπαιδευτικών ιδεών. Σε αυτό το πρόγραμμα επικεντρωνόμαστε στην εφαρμογή νέων εκπαιδευτικών τεχνικών, χρησιμοποιώντας εργαλεία σκέψης στο επίπεδο της διαδικασίας μάθησης και γενικότερα επίλυσης θεμάτων της σχολικής πραγματικότητας.
Ιδιαιτέρως σημαντική παράμετρος είναι ότι αυτό το πρόγραμμα προσφέρει πολλές ευκαιρίες για συνεργασία που ξεπερνά τα σύνορα του σχολείου , της  πόλης, αλλά και της χώρας μας.
Κοινός τόπος είναι ότι:
-Όλα τα παιδιά έχουν την ανάγκη να αναπτυχθούν και μέσα από την  ανακαλυπτική μάθηση.
-Τα παιδιά έχουν διαφορετικά ταλέντα. Επιδιώκουμε να εντοπίσουμε τα ταλέντα τους σε μικρή ηλικία  δημιουργώντας ένα ευρύ περιβάλλον μάθησης.
- Θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε καινοτόμες μορφές διδασκαλίας, βασιζόμενες και στην τεχνική των 6 καπέλων σκέψης του Edward de Bono.


ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Κύριος στόχος του προγράμματος υπήρξε η ανάγκη διαμόρφωσης των σχολικών μονάδων σε σκεπτόμενους οργανισμούς “thinking organisations”. Αυτή την ανάγκη έρχεται να καλύψει το πρόγραμμα προσφέροντας μια εναλλακτική μέθοδο διαχείρισης “προβλημάτων” , την τεχνική των 6 καπέλων της σκέψης του Edward de Bono.
Στόχοι για  τους εκπαιδευτικούς  και το σχολείο:
-Να δώσουμε έμφαση στη σημασία της ‘διαχείρησης της σκέψης’  στην συνεχώς μεταβαλλόμενη και πολυπολιτισμική κοινωνία μας, όπου τα παιδιά πρέπει να μάθουν πώς να αντιμετωπίζουν τον μεγάλο όγκο πληροφοριών που έχουν,  και όπου οι δημιουργικές, καινοτόμες και διαπολιτισμικές  δεξιότητες είναι πολύτιμες.
-Οι δάσκαλοι μαθαίνουν νέες μεθόδους σκέψης και πώς να τις εφαρμόσουν  σε διαφορετικές τάξεις.
-Να δημιουργήσουμε στα σχολεία μας θύλακες καινοτομίας και νέων εκπαιδευτικών ιδεών.
-Οι δάσκαλοι διευκολύνουν και κατευθύνουν τα ταλέντα των μαθητών κατά τη μαθησιακή διαδικασία.
Στόχοι για τους μαθητές :
-Οι μαθητές εξασκούν τις δεξιότητες σκέψης: αναλυτικός τρόπος σκέψης, επίλυση προβλημάτων, δημιουργική σκέψη, λήψη αποφάσεων ,ανταλλαγή ιδεών κλπ. Αυτό θα παροτρύνει τον ανεξάρτητο και“πολύχρωμο” τρόπο σκέψης ( ένας πιο ανοιχτός τρόπος σκέψης, έξω από τα καθιερωμένα).
- Να παρέχουμε σε όλους τους μαθητές περισσότερες ευκαιρίες για μάθηση. Μέσω της διδασκαλίας νέων τρόπων σκέψης, τα παιδιά θα αναπτυχθούν με πιο ολοκληρωμένο τρόπο και θα ανακαλύψουν τα (νέα) ταλέντα τους.
 
Επιμέρους στόχοι:
-Παράθυρο γνωριμίας με την Ευρώπη και τις χώρες της
-Ανάπτυξη αυτογνωσίας και αυτοπεποίθησης μέσα από την ανακάλυψη των ταλέντων τους και της προσωπικής τους δημιουργικότητας
-Εντονότερη  ενασχόληση των μαθητών με τις  ΤΠΕ.
-Να γίνουν καλύτεροι στην επίλυση προβλημάτων χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των 6 καπέλων και άλλων μεθόδων σκέψης.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ


    Το όνομα του προγράμματος στο οποίο συμμετείχε το σχολείο μας είναι : “Ενωμένα Χρώματα στην Ευρώπη”. Συνεργάτες μας υπήρξαν σχολεία από τις εξής χώρες: Βέλγιο, Βουλγαρία, Εσθονία, Ισπανία, Ιταλία, Πολωνία, Σλοβενία και Τσεχία.
Βασικός άξονας του προγράμματος αποτέλεσε η εφαρμογή συγκεκριμένων δράσεων ανά χρονιά και τρίμηνο, καθώς και η αποτίμηση  της πορείας τους σε 8 συναντήσεις, μοιρασμένες στα δυο χρόνια εφαρμογής του.
Το πρόγραμμα χωρίστηκε χρονικά σε δυο φάσεις, που αφορούν τα δυο σχολικά έτη 2013-2014 και 2014-2015. Τα σχολικά έτη με τη σειρά τους χωρίστηκαν σε τρίμηνα εφαρμογής των στόχων του προγράμματος.
Σχολικό έτος 2013-2014 :

Α΄τρίμηνο:
Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την δημιουργία ψηφιακής παρουσίασης της χώρας, της πόλης και του σχολείου μας από εκπαιδευτικούς, που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Ακολούθησε η πρώτη εισαγωγική συνάντηση στη Βουλγαρία, όπου συζητήθηκαν το χρονοδιάγραμμα και οι βασικοί στόχοι του προγράμματος. Οι εκπαιδευτικοί έφεραν μαζί τους παρουσιάσεις των εταίρων, τις οποίες πρόβαλαν στους μαθητές με σκοπό τη γνωριμία των μαθητών με τους εταίρους του προγράμματος.
Παράλληλα, μέσω της μεθόδου project και των ΤΠΕ, μαθητές της Στ΄ τάξης, αναζήτησαν πληροφορίες που αφορούσαν το εκπαιδευτικό σύστημα των χωρών - εταίρων και βασικά πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά.
Ταυτόχρονα, μέσα από το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής, κατασκευάστηκαν τα 6 χρωματιστά καπέλα της σκέψης και με παιγνιώδη τρόπο ξεκίνησε η εισαγωγή των μαθητών στη μέθοδο του Edward de Bono.

Β΄ Τρίμηνο:
    Οι μαθητές έχοντας έρθει σε επαφή με την καινούρια τεχνική επίλυσης προβλημάτων, καλούνται να την εφαρμόσουν καθημερινά στα διδακτικά αντικείμενα, καθώς και σε διαθεματικές δραστηριότητες, όπως π. χ. η ρύπανση των θαλασσών και ατομική ευθύνη στην προστασία τους.
Με αφορμή την πολυχρωμία των έξι καπέλων σκέψης, ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής, επινόησε κινητικά παιχνίδια, τα οποία παρουσιάστηκαν και διασκέδασαν τους μικρούς μας μαθητές.
Για αυτή την περίοδο του προγράμματος, η δραστηριότητα που έπρεπε να υλοποιηθεί ώστε να παρουσιαστεί στην επόμενη συνάντηση, ήταν ο διαγωνισμός συγγραφής ποιημάτων για τα χρώματα από τους μαθητές. Στο πλαίσιο αυτό, το σχολείο μας κάλεσε μια ποιήτρια, η οποία συζήτησε μαζί τους και τους έδωσε κατευθυντήριες ιδέες για να μπορέσουν να δημιουργήσουν τα δικά τους ποιήματα.  Στη συνέχεια, τα παιδιά στις τάξεις τους έγραψαν τα δικά τους ποιήματα για τα χρώματα. Το ποίημα που κέρδισε στο διαγωνισμό μελοποιήθηκε από την εκπαιδευτικό Μουσικής του σχολείου , τραγουδήθηκε από τη σχολική χορωδία και στάλθηκε στη επόμενη συνάντηση των εκπαιδευτικών στο Βέλγιο.
Γ΄ τρίμηνο:

    Η διαθεματικότητα του συγκεκριμένου προγράμματος μας οδήγησε στο μάθημα των Φυσικών και συγκεκριμένα στο Φως. Με τη διερευνητική - ανακαλυπτική μέθοδο οι μαθητές προσέγγισαν το φαινόμενο της  ανάλυσης και σύνθεσης του φωτός, τόσο μέσα από πειράματα στο σχολείο , όσο και μέσα από διδακτική επίσκεψη στο Εργαστήριο Πειραμάτων, δημιούργησαν το δικό τους Δίσκο του Νεύτωνα και κατέληξαν σε συμπεράσματα για τα χρώματα και την “πολυχρωμία” του λευκού φωτός.
    Παράλληλα , διοργανώθηκε στο σχολείο διαγωνισμός ζωγραφικής με κεντρικό θέμα τα χρώματα και την πολυχρωμία , όπου συμμετείχαν όλες οι τάξεις του σχολείου και τα έργα που επιλέχθηκαν , εστάλησαν στους εταίρους για τη δημιουργία ημερολογίου του 2015.
    Εκτός από τις απαιτούμενες από το πρόγραμμα δράσεις, εμπλουτίσαμε τη σχολική μας καθημερινότητα εντάσσοντας επιπλέον δραστηριότητες, οι οποίες παρουσιάστηκαν στο τέλος της χρονιάς, στη γιορτή λήξης του σχολικού έτους, η οποία είχε και θέμα: “Ενωμένα Χρώματα στην  Ευρώπη”.
Οι δραστηριότητες αυτές περιελάμβαναν , αρχικά, την επεξεργασία  και  εικονογράφηση του παραμυθιού: “Το παραμύθι με τα χρώματα” , από το Α2 του σχολείου και τη ζωντανή αφήγησή του στη σχολική γιορτή. Οι εκπαιδευτικοί των Αγγλικών του σχολείου προέτρεψαν τα παιδιά της Στ΄ τάξης να δημιουργήσουν παρουσιάσεις των Ευρωπαϊκών χωρών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, σε ψηφιακή και γραπτή μορφή(αφίσες) στην αγγλική γλώσσα. Το υλικό αυτό παρουσιάστηκε τόσο στο σχολείο , όσο και στο Φεστιβάλ Αγγλικής Γλώσσας.
    Με αφορμή την ενασχόληση μας με το θέμα της Ευρώπης και της συναδέλφωσης των λαών , όσο και με την ανοχή και την αποδοχή της διαφορετικότητας, συν αποφασίσαμε με τους μαθητές της Στ΄ τάξης, η γιορτή λήξης της σχολικής χρονιάς να αφορά τη συγκεκριμένη θεματική. Έτσι με τη βοήθεια των παιδιών συγγράψαμε ένα σενάριο, που περιελάμβανε τις αναμνήσεις των παιδιών , τη γέννεση της ηπείρου μας αλλά και τις τραγικές στιγμές της στον αιώνα που πέρασε, καθώς και στη συμβολή προσωπικοτήτων όπως ο Κομένιος και ο Ed.de Bono και των ιδεών τους  στην ειρηνική συνύπαρξη των “έτερων” μέσα στην ευρωπαϊκή ολότητα, όπως των χρωμάτων στο φως.


Σχολικό έτος 2014-2015:

Α΄ τρίμηνο:

    Το α΄ τρίμηνο της δεύτερης χρονιάς ξεκίνησε με τις εντατικές προετοιμασίες για να υποδεχτούμε τους Ευρωπαίους εταίρους στο σχολείο μας. Η κάθε τάξη ετοίμασε μια μικρή υποδοχή (δρώμενο,παιχνίδι ερωταπαντήσεων, κλπ.) και παράλληλα οι εκπαιδευτικοί Φυσικής Αγωγής και Μουσικής επιμελήθηκαν την γιορτή υποδοχής . Στη διάρκεια της παραμονής τους είχαν την ευκαιρία να δουν τις εργασίες της προηγούμενης χρονιάς, καθώς και το κουτί ιδεών και εργαλείων για την εφαρμογή της θεωρίας του Edward de Bono στη σχολική πραγματικότητα.
    Επιπλέον, τον Οκτώβριο, με αφορμή την Ημέρα Διαφορετικότητας  και Αθλητισμού , τα παιδιά ενημερώθηκαν, ευαισθητοποιήθηκαν , αποτυπώνοντας αυτή τους την ευαισθησία στο χαρτί ως μικροί καλλιτέχνες ενώ παράλληλα έγιναν και μικροί αθλητές σε πολύχρωμα, ανάλογα της ημέρας, παιχνίδια.
    Παράλληλα, εφαρμόστηκε η θεωρία των έξι χρωματιστών καπέλων σκέψης του Edward de Bono σε πρόγραμμα που αφορά την αστική ανάπτυξη και τους θεσμούς της πόλης μας, από τους μαθητές της Ε΄ τάξης.

Β΄τρίμηνο:

Η ροή του προγράμματος συνεχίστηκε εξίσου δυναμικά διοργανώνοντας μια μέρα αφιερωμένη στη συγγραφή παραμυθιών με πρωταγωνιστές τα έξι καπέλα της σκέψης. Το παραμύθι που ξεχώρισε ήταν γραμμένο και εικονογραφημένο από τους μαθητές της Β τάξης και αφορούσε την οδική ασφάλεια, αποτέλεσε δε  τελικό προϊόν προγράμματος καινοτόμων δράσεων της τάξης. Αυτό καθώς και  κάποια από τα παραμύθια των υπόλοιπων τάξεων μετατράπηκαν με τη βοήθεια των ΤΠΕ και σε video, για να αποτελέσουν υλικό αφόρμησης δημιουργίας γραπτού λόγου και από επόμενες τάξεις του σχολείου. Στη συνέχεια, επιλεγμένα παραμύθια παρουσιάστηκαν στη συνάντηση των εταίρων στη Σλοβενία.
Το επόμενο διάστημα διάφορες τάξεις κατασκεύασαν καλειδοσκόπιο, μελετώντας και αναλύοντας με αυτόν τον τρόπο την πολυπλοκότητα των πολύχρωμων συνθέσεων και τις μεταλλαγές τους, παραλληλίζοντας την με την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων και της ζωής.
Στόχος του προγράμματος για όλους τους εταίρους υπήρξε η εισαγωγή καινοτόμων δράσεων και μεθόδων διδασκαλίας στη σχολική πραγματικότητα, στον οποίο ανταποκρίθηκε με συνέπεια καθώς καινοτόμες δράσεις, προγράμματα και μέθοδοι διδασκαλίας εφαρμόζονται καθημερινά σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα, αλλά και στα καινοτόμα προγράμματα που αναλαμβάνει κάθε τάξη.
   
Γ΄τρίμηνο:

    Το πρόγραμμα εστίαζε την τελευταία χρονιά στην εφαρμογή καινοτόμων δράσεων στη σχολική πραγματικότητα, αλλά τελείωσε με μια χαρούμενη νότα, την επιλογή  ενός τραγουδιού από  κάθε χώρα, ερμηνευμένο από τα παιδιά του σχολείου, στη μητρική τους γλώσσα. Επιλέχθηκε το τραγούδι “Άσπρα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε”και βιντεοσκοπήθηκε για τις ανάγκες του προγράμματος.
Επιπλέον, ηχογραφήθηκε από την εκπαιδευτικό της  Μουσικής  του σχολείου ένα μουσικό CD, το οποίο περιελάμβανε και το μελοποιημένο ποίημα που επιλέχθηκε την προηγούμενη χρονιά να μας εκπροσωπήσει στην συνάντηση του Βελγίου.
Εμείς αποτιμώντας και συνοψίζοντας την δουλειά μας, αποφασίσαμε να ψηφιοποιήσουμε το μεγαλύτερο μέρος της και να το διανείμουμε στους εταίρους στην τελική συνάντηση των συντονιστών στην Ιταλία την εβδομάδα που πέρασε.
Το DVD που προέκυψε θα παραμείνει στο σχολείο, στη διάθεση εκπαιδευτικών και μαθητών, για να μας θυμίζει ότι η πολυχρωμία και η διαφορετικότητα τόσο των δράσεων όσο και των ανθρώπων, οδηγεί σε δημιουργικότητα.  

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Γκοτζαρίδης, Χρ., Ανακαλυπτική – Διερευνητική μέθοδος διδασκαλίας, μία σύντομη παρουσίαση (http://www.slideshare.net/cgotzar/e2226232?ref=http://pliroforikiatschool.blogspot.gr/2012/02/blog-post.html)

Καπραβέλου, Α. & Λέμα, Ι., Πλεονεκτήματα και όρια της χρήσης Η/Υ για τη διδασκαλία των μαθημάτων στο σχολείο,  στο 1ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας, «Ψηφιακό Υλικό για την υποστήριξη του παιδαγωγικού έργου των εκπαιδευτικών», Νάουσα 9-11 Μαΐου 2008 (http://ekped.gr/praktika/filo/10_41k.swf)

Χρυσαφίδης, Κ., Διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, Εκδ. Δίπτυχο
De Bono, Ed. (1985), Six Thinking Hats, Little Brown and company