Η ελιά και το ελαιόλαδο ως προϊόντα πολιτισμού και παράδοσης. Η διατροφική τους αξία. Η ελιά και το ελαιόλαδο στην αρχαιότητα και στη μυθολογία.
Ευαγγελία Σοφουλάκη, Στεφανία Νικηφοράκη, Θεοφανεία Ιλεμόσογλου,
(ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - evasofoulaki@gmail.com , ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - snikiforaki@gmail.com , ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - ilemosoglou@gmail.com )
Νηπιαγωγείο Προφήτη Ηλία
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το σχολικό έτος 2014-2015 το Νηπιαγωγείο μας ασχολήθηκε με το Πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων «Η Ελιά». Λόγω γεωγραφικής θέσης του Νηπιαγωγείου μας το θέμα ήταν οικείο για τα παιδιά, αφού είναι η κύρια ενασχόληση των γονιών τους και καθημερινά ανέφεραν τις εμπειρίες τους. Η υλοποίηση του Προγράμματος άρχισε το Νοέμβριο και είχε διάρκεια 3 μήνες και δουλεύτηκε και από τα δύο τμήματα, κλασσικό και ολοήμερο. Το σύνολο των παιδιών που εργάστηκε ήταν 29. Συζητήσαμε στην ολομέλεια της τάξης και ξεκίνησε η διερεύνηση του θέματος. Δημιουργήσαμε το ιστόγραμμα, χωριστήκαμε σε ομάδες, δημιουργήσαμε γωνιές φιλοξενίας του προγράμματος, όπου συγκεντρώθηκε το υλικό των ομάδων. Έπειτα ξεκίνησαν οι δραστηριότητες και προγραμματίστηκε η επίσκεψή μας. Ως κατάληξη του Προγράμματος συγκεντρώσαμε το υλικό από τις δραστηριότητες σε έντυπη μορφή και διανεμήθηκε στα παιδιά. Επίσης εκθέσαμε τα δημιουργήματά τους
Η Ελιά from kliokalogiann
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Ελαιόλαδο, Πολιτισμός, Περιβάλλον, Τέχνη, Διατροφή.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ιστορία, η φύση και ο πολιτισμός της Κρήτης είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την καλλιέργεια της ελιάς και την παραγωγή του ελαιόλαδου και τα παράγωγά του. Οι ανασκαφές στην Κνωσσό μαρτυρούν την ύπαρξη καρπών ελιάς, την ενασχόληση των ανθρώπων από την αρχαιότητα με την επεξεργασία τους και την παραγωγή ελαιόλαδου, καθώς και την αποθήκευσή του σε πήλινα δοχεία και πιθάρια. Η διατροφική αξία του ελαιόλαδου είναι γνωστή από τότε μέχρι και σήμερα και είναι σημάδι υγείας και μακροζωίας.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
- Να μάθουν να δουλεύουν ομαδικά και συνεργατικά.
- Να μάθουν να προβληματίζονται και να διατυπώνουν συμπεράσματα και να αναζητούν διάφορους τρόπους, υλικό και πληροφορίες.
- Να επεκτείνουν τις γνώσεις τους για την ελιά, το ελαιόλαδο και να γνωρίσουν τη χρησιμότητα των προϊόντων που παράγονται από το ελαιόλαδο.
- Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους μέσα από γλωσσικές ασκήσεις, να παράγουν προφορικό και γραπτό λόγο μέσα από αινίγματα και παροιμίες.
- Να γνωρίσουν εικαστικές δημιουργίες καλλιτεχνών για το συγκεκριμένο θέμα και να παράγουν δικά τους έργα τέχνης.
- Να έρθουν σε επαφή με μαθηματικές έννοιες και να διευρύνουν τις γνώσεις τους.
- Να διευρύνουν τις γνώσεις τους σε θέματα διατροφής.
- Να κάνουν πειράματα με το ελαιόλαδο, να παρατηρήσουν τις ιδιότητές του και να εξάγουν συμπεράσματα .
ΠΕΔΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Το Πρόγραμμα που υλοποιήσαμε ήταν συνδεδεμένο με τα Προγράμματα Σπουδών: Της Προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης, της Μελέτης Περιβάλλοντος, της Έκφρασης και Δημιουργίας, της Γλώσσας, των Μαθηματικών και της Πληροφορικής.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Οι Μέθοδοι Προσέγγισης που χρησιμοποιήσαμε στο Πρόγραμμα ήταν το Σχέδιο Εργασίας Project και η Θεματική Προσέγγιση. Το Πρόγραμμα δουλεύτηκε διαθεματικά και ως Σχέδιο Εργασίας αλλά και ως Θεματική Προσέγγιση. Με βάση τη μεθοδολογία μας δημιουργήσαμε το ιστόγραμμα διερευνώντας τις γνώσεις των παιδιών.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Ξεκινώντας να δουλεύουμε το Πρόγραμμα για την ελιά άρχισε η διερεύνηση του θέματος στην ολομέλεια της τάξης, οπότε τα παιδιά ρωτήθηκαν «τι γνωρίζουν για την ελιά» «τι θέλουνε να μάθουμε» και «πώς θα το μάθουμε».
Έτσι δημιουργήθηκαν τα ανάλογα ιστογράμματα, όπου έγινε καταγραφή των απαντήσεων για το τι γνωρίζουν τα παιδιά, αλλά και των προτάσεών τους για το τι θέλουνε να μάθουμε και πως θα το μάθουμε.
Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν οι ανάλογες ομάδες για διερεύνηση, οι οποίες ήταν 3:
1η ομάδα: Συνταγές με ελαιόλαδο και ελιές
2η ομάδα: Η ελιά, ο καρπός της και τα είδη των ελιών
3η ομάδα: Παραμύθια, παροιμίες και αινίγματα για την ελιά και το λάδι, υλικό από το internet και βιβλία
Η πρώτη ομάδα αναζήτησε και συγκέντρωσε συνταγές με βάση το ελαιόλαδο και τις ελιές.
Η δεύτερη ομάδα ανέλαβε να ασχοληθεί με το δέντρο της ελιάς, την καλλιέργειά της μέχρι και τη συγκομιδή του καρπού της και την παραγωγή του ελαιόλαδου, όπως επίσης και για το πόσα είδη ελιών υπάρχουν και να φέρει το ανάλογο υλικό.
Η τρίτη ομάδα αναζήτησε και συγκέντρωσε υλικό και βιβλία, παροιμίες και αινίγματα για την ελιά και το λάδι.
Δημιουργήσαμε σε κάθε τάξη Γωνιά Φιλοξενίας του Προγράμματος και με τη συμμετοχή των παιδιών οι γωνιές εμπλουτίστηκαν με το ανάλογο υλικό σχετικά με το θέμα.
Η κάθε ομάδα παρουσίασε στην ολομέλεια της τάξης το υλικό που συγκέντρωσε.
Η πρώτη ομάδα που είχε αναλάβει τις συνταγές έφερε μια συνταγή για κουλουράκια λαδιού, μια συνταγή για ελιόπιτα, μια συνταγή για πίτσα
Η δεύτερη ομάδα έφερε κλαδιά ελιών και πολλά είδη ελιών (μαύρες, πράσινες, Καλαμών, τσακιστές, σταφιδοελιές) καθώς και ελαιόλαδο.
Η τρίτη ομάδα έφερε ένα βιβλίο συνταγών, παροιμίες, αινίγματα, εικόνες για την ελιά και το λάδι, συνταγές για θεραπεία προσώπου και μαλλιών με βάση το λάδι και πληροφορίες από το internet σχετικά με την ιστορία της ελιάς, τη διαδικασία συλλογής της και τα είδη της.
Όσο αφορά την προσέγγισή του θέματος μας σε σχέση με το Χριστιανισμό και την τέχνη, αυτό έγινε με υλικό από τις νηπιαγωγούς με βάση τη μεθοδολογία μας και ως θεματική ενότητα.
Συνεχίζοντας τις δραστηριότητές μας δείξαμε στο χάρτη, σε ποιες περιοχές στην Ελλάδα καλλιεργείται η ελιά και παράγεται ελαιόλαδο.
Μιλήσαμε για το ράβδισμα, το λιομάζωμα και την αποθήκευση του καρπού της ελιάς, καθώς επίσης και για την επεξεργασία του καρπού στο εργοστάσιο και την παραγωγή του ελαιόλαδου, παρουσιάζοντας το εποπτικό υλικό που είχαμε συγκεντρώσει .
Επεκταθήκαμε και στη διαδικασία όπως γινόταν τα παλιά χρόνια.
Είπαμε παροιμίες, εκφράσεις και αινίγματα για την ελιά και το λάδι και κάποια από αυτά τα επεξεργαστήκαμε και δημιουργήσαμε φύλλα εργασίας.
Παροιμίες:
- Η αλήθεια και το λάδι πάντα βγαίνουν από πάνω.
- Πρώτα θεμέλια του σπιτιού ψωμί, κρασί και λάδι.
- Η ελιά είναι κυρά κι όποτε θέλει κάμνει.
- Ξεφόρτωσέ τη την ελιά, να σε φορτώσει λάδι.
- Άνθρωπος χωρίς υπομονή, λυχνάρι δίχως λάδι.
- Όποιος έχει σιτάρι, κρασί και λάδι στο πιθάρι, έχει του κόσμου τα καλά και του Θεού τη χάρη.
- Κάλλια ‘χω γω στο σπίτι μας ελιές και παξιμάδι, παρά στον ξένο ζάχαρη να μ’ ορίζουν άλλοι.
- Λίγο λίγο το λαδάκι κι ο χρόνος πηγαδάκι.
Εκφράσεις:
- Μου έβγαλε το λάδι! Με κούρασε!
- Την έκανες τη λαδιά σου! Έκανες κάτι που δεν ήταν σωστό!
- Βγαίνεις όλο λάδι! Αθωώνεσαι πάντα!
- Τον λάδωσε. Τον πλήρωσε, όχι νόμιμα, για κάποια εξυπηρέτηση.
- Ρίχνει λάδι στη φωτιά. Με τα λόγια του βοηθά να ξεκινήσει ο καυγάς.
Αινίγματα!
- Από κλαδάκι κρέμεται, στην αγορά πουλιέται, το εξωτερικό της τρώγεται, το μέσα της πετιέται. Τι είναι;
- Δεν πεθαίνει κι ας περάσουν χρόνια εκατό και χίλια. Μας ζεσταίνει, μας φωτίζει, μας ανάβει τα καντήλια. Τι είναι;
- Όταν έρθει ο Οκτώβρης ωριμάζω πιο πολύ, πρασινίζω και μαυρίζω και γεμίζω το σακί. Τι είναι;
- Δίνω γεύση στο φαΐ σου! Βιταμίνες στο κορμί σου! Τη σαλάτα νοστιμίζω και υγεία σου χαρίζω. Τι είναι;
Στα πλαίσια της διατροφικής αξίας της ελιάς και του ελαιόλαδου φτιάξαμε χωριάτικη σαλάτα με ελιές και ελαιόλαδο. Δοκιμάσαμε διάφορα είδη ελιών με ψωμί. Φάγαμε φρυγανισμένο ψωμί με ελαιόλαδο και ρίγανη και γευτήκαμε κουλουράκια με ελαιόλαδο.
Αναφερθήκαμε και επεξεργαστήκαμε το μύθο της Θεάς Αθηνάς και του Θεού Ποσειδώνα σχετικά με το πώς πήρε το όνομά της η Αθήνα και το δέντρο της ελιάς που χάρισε ως δώρο η Θεά Αθηνά στους Αθηναίους. Τα παιδιά ζωγράφισαν ανάλογα.
Παρατηρήσαμε διάφορους πίνακες ζωγραφικής Ελλήνων και ξένων ζωγράφων με θέμα την ελιά και το ελαιόλαδο, όπως «Το μάζεμα των ελαιών» του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, «Λιομάζωμα» του Αξιώτη, «Φύλλα ελιάς» της Μαρίας Ιγνατίου, οι πίνακες του Βαν Γκογκ κ.ά. Και έπειτα τα παιδιά δημιούργησαν τα δικά τους έργα τέχνης.
Μιλήσαμε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα και το στεφάνωμα των νικητών με τον κότινο.
Φτιάξαμε και εμείς κότινο, παίξαμε σκυταλοδρομίες στην αυλή και φορέσαμε και εμείς τον κότινο.
Φτιάξαμε σε χαρτί του μέτρου ομαδική εργασία το δέντρο της ελιάς, χρησιμοποιώντας διάφορα υλικά, όπως λινάτσα, γκοφρέ χαρτί και τέμπερες.
Αλλά δημιουργήσαμε και ατομικά το δέντρο της ελιάς με τα ανάλογα υλικά, όπως λινάτσα, γκοφρέ χαρτί, πλαστελίνη και αληθινά φύλλα ελιάς.
Μιλήσαμε για το ρόλο της ελιάς και του λαδιού στη θρησκεία μας (βάφτιση, το κλαδί ελιάς που έφερε το πουλί στον Νώε, ευχέλαιο) και φτιάξαμε και ανάψαμε το δικό μας καντηλάκι.
Μιλήσαμε για τη χρήση ελαιόλαδου στα καλλυντικά και για τα σαπούνια από ελαιόλαδο και πλύναμε τα χέρια μας με πράσινο σαπούνι.
Παρουσιάσαμε στην ολομέλεια της τάξης το πυρηνόξυλο ως καύσιμη ύλη.
Ταξινομήσαμε και ομαδοποιήσαμε ελιές σύμφωνα με το χρώμα και με το μέγεθός τους. Κάναμε μαθηματικές πράξεις.
Πειραματιστήκαμε με το νερό και το λάδι και συμπεράναμε ότι το λάδι είναι ελαφρύτερο από το νερό και ότι δεν αναμειγνύεται το λάδι στο νερό.
Στη γλώσσα μάθαμε το γράμμα Ε όπως Ελιά και βρήκαμε και άλλες λέξεις που αρχίζουν από Ε. Φτιάξαμε σύνθετες λέξεις με την ελιά και το λάδι. Επεξεργαστήκαμε λέξεις σχετικές με το θέμα.
Αξιοποιήσαμε τις νέες τεχνολογίες μέσα από το πρόγραμμα Kidepedia του RAMkid και συγκεκριμένα τον τόμο 12 «Φύση και Διατροφή», υποενότητα «Ελιά και Λάδι». Επίσης παρακολουθήσαμε στο youtube το βίντεο του Θοδωρή Παπαδουλάκη “The Olive Tree Will Always Be Here” και βίντεο για το λιομάζωμα.
Διαβάσαμε παραμύθια για την ελιά, όπως «Η σοφή Ελιά», «Το παραμύθι της ελιάς» «Ε…..όπως ελιά» από το αλφαβητάρι της φύσης.
Επισκεφτήκαμε το Μουσείο Αγροτικής Ιστορίας και Λαϊκής Τέχνης «Αρόλιθος», όπου συμμετείχαμε στο Πρόγραμμα «Ψωμί και Ελιά». Είδαμε σε βίντεο το ελαιοτριβείο στα παλιά και σύγχρονα χρόνια, ζυμώσαμε ψωμί με ελαιόλαδο, χαράξαμε ελιές, τις βάλαμε σε βάζα και μάθαμε για τη διατήρησή τους σε ελαιόλαδο και ξύδι και φάγαμε ψωμί με ελιές.
Τέλος, φτιάξαμε διάφορα είδη αρωματικού ελαιόλαδου χρησιμοποιώντας βότανα, μπαχαρικά και εσπεριδοειδή.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Το θέμα του προγράμματος είχε απήχηση και κέντρισε το ενδιαφέρον των παιδιών, αφού είναι αρκετά οικείο σ’ αυτά οπότε το ενδιαφέρον τους και η συμμετοχή τους σε όλες τις δράσεις ήταν αμείωτο σε όλη τη διάρκειά του. Μπορούσαν να διηγηθούν τις εμπειρίες τους από το οικογενειακό τους περιβάλλον, αφού η κύρια ενασχόληση των γονιών τους είναι η καλλιέργεια της ελιάς την περίοδο αυτή. Επίσης έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον ως προς το να αναζητήσουν πληροφορίες και να συλλέξουν το ανάλογο υλικό. Ακόμα εντυπωσιάστηκαν από την προσέγγιση του θέματος σε σχέση με την τέχνη και τη δυνατότητα που τους δόθηκε να δημιουργήσουν τα ίδια τα δικά τους έργα τέχνης.
Παρόλο που υπήρχε στον προγραμματισμό μας επίσκεψη σε ελαιοτριβείο, αυτό δεν κατέστη δυνατόν να πραγματοποιηθεί λόγω δυσκολιών που προέκυψαν ως προς τη μετάβασή μας στο συγκεκριμένο χώρο. Η προγραμματισμένη επίσκεψη στο ΚΠΕ Αρχανών δεν πραγματοποιήθηκε καθώς δεν έγινε δεκτή η αίτηση που είχε υποβληθεί. Η επίσκεψη που οργανώθηκε και έγινε με επιτυχία ήταν στον Αρόλιθο.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ –ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Ως αποτέλεσμα του προγράμματος αφού συγκεντρώθηκε όλο το υλικό δημιουργήθηκε ένα βιβλίο το οποίο περιέχει όλη την εξέλιξη του προγράμματος, καθώς και φωτογραφικό υλικό από τις δραστηριότητες το οποίο και θα μοιραστεί στα παιδιά.
Επίσης, στο τέλος του σχολικού έτους θα πραγματοποιηθεί στο χώρο του νηπιαγωγείου έκθεση με τα δημιουργήματα των παιδιών.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Δεσύπρη Ευαγγελία. (2007). Γνωρίζω την ελιά. Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Αθήνα.
Ηλιασκού, Β. & Δαλμάτσου-Ζερβουδάκη, Κ. & Καρπαζοπούλου, Ή. (2008). Καρποί της γης από τη Μεσογειακή Διατροφή. Εκδόσεις Κέδρος. Αθήνα.
Καμαράτου-Γιαλλούση, Ειρήνη. (2006). Η σοφή ελιά. Εκδόσεις μικρή ΜΙΛΗΤΟΣ. Αθήνα.
Κατσαντώνη, Ρεβέκκα. Σταφύλι-Σιτάρι-Ελιά. Εκδόσεις ΜΑΙΑΝΔΡΟΣ. Αθήνα.
Κεσόπουλος, Αρ. (1992-1993). Ελληνική Μυθολογία για παιδιά «Οι Θεοί του Ολύμπου», Ο μύθος της Θεάς Αθηνάς». Εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία. Αθήνα.
Φραγκιά, Μαρία. (1999). Το Αλφαβητάρι της Φύσης. Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Αθήνα.
Εκπαιδευτικό παιχνίδι Kidepedia RAMKid. Τόμος 12 «Φύση και Διατροφή». Υποενότητα «Ελιά και Λάδι».
Το παραμύθι της ελιάς
Εποπτικό υλικό από τις παρακάτω ιστοσελίδες:
