Τα παραδοσιακά παιχνίδια του χθες και του σήμερα
Μαρία Χουδετσανάκη, Μαρίνα Μυξάκη, Μανόλης Λαμπράκης, Μαρία Γιακουμάκη
(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - mariahoud@gmail.com, ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - , ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - emlampraki@sch.gr, ΠΕ05 ΓΑΛΛΙΚΗΣ )
25ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου & 27ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μέσα από το συγκεκριμένο πρόγραμμα τους δόθηκε η δυνατότητα να καταγράψουν, να ζωγραφίσουν, να διαβάσουν, να κατασκευάσουν παραδοσιακά παιχνίδια. Αναλαμβάνοντας διάφορους ρόλους είχαν τη δυνατότητα να νιώσουν τη χαρά, την άμιλλα, την ομαδικότητα και την αξία του παιχνιδιού στην ανάπτυξη τους.
Υπάρχουν πολλά ευρήματα σε λογοτεχνικά κείμενα, μουσεία, αρχαία συγγράμματα που μαρτυρούν ότι ο άνθρωπος σε όποια εποχή κι αν έζησε έδινε ιδιαίτερη αξία στο παιχνίδι.
Τα παραδοσιακά παιχνίδια του χθες και του σήμερα from smaraki78
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
παραδοσιακά παιχνίδια, κατασκευάζω, ζωγραφίζω, διαβάζω, βιώνω τη χαρά.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το παιχνίδι είναι ένα φαινόμενο ζωής που ασκεί, μορφώνει, καλλιεργεί, εκτονώνει, ψυχαγωγεί. Είναι ένα φυσικό παιδαγωγικό μέσο απαραίτητο για τη συγκρότηση μιας υγιούς και ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Το παιχνίδι αποτελεί μια από τις πιο βασικές παραμέτρους για την ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού. Αποτελεί μέσο προετοιμασίας για την ζωή του και για τις μετέπειτα σημαντικές δραστηριότητες της ζωής του. Ο ρόλος του να μυήσει το παιδί στο μελλοντικό κόσμο των ενηλίκων, αποδεικνύεται σ' όλη την εξελικτική του πορεία μέσα στο χρόνο, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
Η καθημερινή μας επαφή με τα παιδιά μας διδάσκει ότι το παιχνίδι ανταποκρίνεται απόλυτα στη ζωτική ανάγκη τους για κίνηση, δράση, φαντασία, μίμηση. Είναι η γλώσσα με την οποία εκφράζουν σε εξωτερική πράξη τις σκέψεις τους, έχοντας άπειρες δυνατότητες για πνευματική ανανέωση και εσωτερική πληρότητα, για ηθική τελείωση και κοινωνική μεταμόρφωση. Μέσα από το παιχνίδι, έναν φυσικό τρόπο έκφρασης και εκπαίδευσης, το παιδί καταφέρνει να εξωτερικεύει τα συναισθήματα του, να συνεργάζεται, να επικοινωνεί, να ανακαλύπτει τον εαυτό του, τον κόσμο και τους άλλους. Το παιχνίδι προσφέρει επίσης την δυνατότητα στο παιδί να καλλιεργήσει τις ικανότητες του και την δημιουργικότητα του ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση του. Ενεργοποιεί και οργανώνει την προσωπικότητα του. Και πάνω από όλα τον κάνει να νοιώσει ευχαρίστηση και απόλαυση για τη ζωή. «Το παιχνίδι είναι για τα παιδιά, όπως η εργασία για τους ενήλικες » (Γέρου E. , 2009).
Η λέξη «παιχνίδι» «προέρχεται από την λέξη παίχτης – παίζω – παις. Με την έννοια παιχνίδι ορίζουμε την κατ’ εξοχήν αυθόρμητη και ενδιαφέρουσα δραστηριότητα των παιδιών που έχει ως στόχο την συναισθηματική τους ευχαρίστηση».
Ο Βρετανός παιδίατρος-ψυχαναλυτής Donald W.Winnicott (1897-1971) όριζε το παιχνίδι ως «μια εμπειρία, πάντοτε μια δημιουργική εμπειρία, στο συνεχές του χώρου και του χρόνου, μια βασική μορφή ζωής». Σύμφωνα με τους Frank & Teresa Caplan : «Το παιχνίδι πρέπει να θεωρείται η «γεννήτρια» της μάθησης. Γονείς, δάσκαλοι και ψυχολόγοι πρέπει να πιστέψουν στην ανεκτίμητη μαθησιακή δύναμη που εμπεριέχει το παιχνίδι του παιδιού.». Ο Piaget υποστήριζε ότι «τα παιγνίδια είναι μέσο ανάπτυξης της νοημοσύνης, και των άλλων γνωστικών δεξιοτήτων.».
Υιοθετώντας αυτές τις απόψεις ,επιλέξαμε να ασχοληθούμε με αυτό το ενδιαφέρον θέμα στα πλαίσια του προγράμματος της Ευέλικτης Ζώνης οι δάσκαλοι και οι μαθητές της Β΄ τάξης των 25ου & 27ου Δημοτικών Σχολείων Ηρακλείου.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Οι μαθητές:
- να γνωρίσουν παραδοσιακά παιχνίδια και τα υλικά με τα οποία κατασκευάζονταν κάποια από αυτά τα παιχνίδια
- να συγκρίνουν τα παιχνίδια που παίζουν τα ίδια σήμερα με τα παιχνίδια των παλιότερων
- να περιγράφουν και να κατανοούν πώς παίζονται διάφορα παιχνίδια
- να καταγράψουν ιδέες σχετικά με το θέμα μας, να εκφράσουν τι γνωρίζουν ήδη τα παιδιά και με το τι θέλουν να μάθουν
- να συλλέξουν υλικό από βιβλία και από το διαδίκτυο
- να πραγματοποιήσουν συνεντεύξεις με παππούδες και γιαγιάδες στο χώρο του σχολείου
- προχωρήσαμε σε φωτογράφηση των δραστηριοτήτων
- να μελετήσουν κανόνες και να αισθανθούν την ανάγκη τήρησης των κανόνων
- να μάθουν να σέβονται τον εαυτό τους και τους άλλους
- να αναπτύξουν πνεύμα συνεργασίας και ομαδικότητας
- να κοινωνικοποιηθούν μέσα από το παιχνίδι
- να αναπτύξουν τη φαντασία τους και τη δημιουργικότητα τους
- να εκφράσουν και να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους
- να χαρούν και να ψυχαγωγηθούν μέσα από το παιχνίδι
- να αναπτύξουν τη νοημοσύνη τους και άλλες γνωστικές δεξιότητες
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Οι μαθητές έμαθαν σε πρώτη φάση να συνεργάζονται, να αναπτύσσουν πνεύμα ομαδικότητας, εμπιστοσύνης και ειρηνικής συνύπαρξης μέσα από μη ανταγωνιστικές
δραστηριότητες και παιχνίδια που αντλήσαμε από την ιστοσελίδα https://pappanna.files.wordpress.com και το βιβλίο του Αναγνωστόπουλου Β. ΄΄Από τη λαϊκή μας παράδοση – Παιχνίδια΄΄ 1995.
Ξεκινήσαμε με δραστηριότητες που παίζονται σε κύκλο, για να δημιουργηθούν ισότιμες σχέσεις μεταξύ των παιδιών, καθώς έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν ο ένας τον άλλον και συγχρόνως να προσέχουν όλοι αυτόν που παίρνει τον λόγο. Συγκεκριμένα υλοποιήσαμε:
1. «ρυθμική γνωριμία», σε κύκλο, όπου η τάξη συστήνεται.
2. «κύκλος του χορού» που απαιτεί ρυθμό, επικοινωνία,συγχρονισμό και κριτική σκέψη.
3.«καθρέπτες» για την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων.
Επίσης οι μαθητές έμαθαν να χρησιμοποιούν τα λαχνίσματα, μικρά τραγουδάκια – ποιήματα, που λέγονται πριν την έναρξη ομαδικών παιχνιδιών όπως το κρυφτό, προκειμένου να καθορισθεί με κλήρο ποιος θα παίξει πρώτος σ’ ένα παιχνίδι. Για την αναφορά αυτή, ανατρέξαμε στον ιστότοπο:
Στη συνέχεια το θέμα μας μελετήθηκε μέσα από τα μαθήματα της τάξης :
- γλώσσα (τρενάκι, χαλασμένο τηλέφωνο, «Μικρό Βιβλίο»…)
- μαθηματικά (αριθμητικές πράξεις με πηδηματάκια – βήματα… )
- φυσική αγωγή (κρυφτό, κουτσό…)
- αισθητική αγωγή ( μουσική - τραγούδι, θέατρο, ζωγραφική…)
Η διαθεματική προσέγγιση, του θέματος εντός του περιεχομένου των μαθημάτων συνέβαλε ώστε τα ίδια τα μαθήματα να γίνουν πιο ευχάριστα στους μαθητές και ενεργοποίησε την συμμετοχή τους. Η κατάργηση των αυστηρών πλαισίων των μαθημάτων καλλιέργησε την ελεύθερη έκφραση και ενίσχυσε το κίνητρο για μάθηση, για συμμετοχή ακόμα και στους πιο αδύναμους μαθητές.
Η ανάγνωση παιδικών βιβλίων με θέμα τα παιχνίδια αποτέλεσε μια βασική, ευχάριστη και εποικοδομητική δραστηριότητα. Διαβάσαμε τα βιβλία «Η κούκλα που ήθελε ν’αποκτήσει μωρό» του Ντιμίτερ Ινκιόφ από τις εκδόσεις Πατάκης και το «Σχολείο παιχνιδιών» της Ζωής Βαλάση από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Προβάλαμε την γαλλική ταινία «Ο Μικρός Νικόλας» βασισμένη στη σειρά βιβλίων των Ρενέ Γκοσκινί και Ζαν-Ζακ Σενπέ. Οι παραπάνω δραστηριότητες έδωσαν μια διαπολιτισμική διάσταση στο θέμα μας ανοίγοντας ορίζοντες, προσφέροντας τη δυνατότητα γνωριμίας και σύγκρισης με τα παιχνίδια του παρελθόντος και της σημερινής εποχής.
Στη συνέχεια, στα πλαίσια της διαθεματικής καθώς και βιωματικής προσέγγισης του θέματος οι μαθητές γνώρισαν την αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων με τίτλο «Παιχνίδια της παλιάς γειτονιάς» που σχεδίασε η εικαστικός Ανθούλα Λύγκα . Σε αυτή τη σειρά που κυκλοφόρησε από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία (ΕΛΤΑ) στις 18 Απριλίου 2012 αποτυπώνονται έξι από τα παραδοσιακά παιχνίδια της παλιάς εποχής στα γραμματόσημα του σήμερα: Βόλοι, πατίνι, σβούρα, μπάλα, κουτσό και σχοινάκι. Οι μαθητές με μεγάλο ενθουσιασμό περιεργάστηκαν - παρατήρησαν τα γραμματόσημα, αναγνώρισαν τα παιχνίδια, σχολίασαν τις εικόνες και τα χρώματα. Εντυπωσιάστηκαν από το γεγονός ότι τα παιχνίδια αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης .
Καλέσαμε στο σχολείο παππούδες – γιαγιάδες των ίδιων των παιδιών οι οποίοι μίλησαν με τρυφερότητα, αγάπη για τα παιχνίδια που έπαιζαν στην εποχή τους, απάντησαν στις ερωτήσεις που έθεσαν τα παιδιά. Ήταν μια συνάντηση με την μορφή συνέντευξης, στην οποία κατάφεραν όμως με τον μοναδικό τρόπο που τους χαρακτηρίζει να διηγηθούν ιστορίες και βιώματα από το παρελθόν και να προσφέρουν σημαντικές γνώσεις στα παιδιά. Ήταν ένα άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία που έδινε τη δυνατότητα γνωριμίας με τη παράδοσης μας.
Τα παιδιά έπαιξαν στην αυλή του σχολείου, διασκέδασαν, χάρηκαν. Έπαιξαν με τα παιδιά της τάξης τους και με άλλες τάξεις του σχολείου τα παιχνίδια που καταγράψαμε (κουτσό, κυνηγητό, μήλα , μπιζ, σχοινάκι, κλέφτες και αστυνόμοι, περνά περνά η μέλισσα, η μικρή Ελένη, αγαλματάκια, δεν περνάς κυρά Μαρία……. ). Έμαθαν να εκφράζουν, να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους , να σέβονται τους άλλους , να κερδίζουν και να χάνουν.
Δημιουργήσαμε αφίσα και φωτογραφίσαμε τις δραστηριότητες μας για να αποθανατίσουμε τις υπέροχες στιγμές που βιώσαμε κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής του προγράμματος μας.
Με αφετηρία την ανάγνωση των βιβλίων, τη σειρά γραμματοσήμων και την προβολή της ταινίας οι μαθητές δημιούργησαν ένα «Μικρό Βιβλίο» μέσα από το οποίο εκφράστηκαν ελεύθερα με πολύ φαντασία είτε ζωγραφίζοντας είτε γράφοντας μια μικρή ιστορία για κάποιο παιχνίδι. Δημιούργησαν μέσα από τη συνεργασία ,την ομαδική δουλειά, ένα έργο που μπορεί να διαβαστεί από τους συμμαθητές τους. Έγιναν οι ίδιοι μικροί συγγραφείς .
Σύμφωνα με τον D. Sénore (2008), το « Μικρό βιβλίο » « είναι ένα μαγικό μέσο για να κινητοποιήσουμε την ενέργεια των μαθητών ώστε να καταλαβαίνουν το νόημα αυτών που μαθαίνουν στο σχολείο ».
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
΄΄ Αν θέλουμε τα παιδιά να μαθαίνουν με επιτυχία τώρα και στο μέλλον, θα πρέπει να τα μάθουν να σκέφτονται για τους εαυτούς τους, να επιλύουν προβλήματα και να συνυπάρχουν με τους άλλους. Αυτές οι ικανότητες κατακτώνται όταν τα παιδιά ενθαρρύνονται να εξερευνούν ενεργητικά το περιβάλλον, να επιλύουν πραγματικά προβλήματα που έχουν νόημα γι’ αυτά και να συνεργάζονται με άλλους για την ολοκλήρωση των εργασιών. Όλα αυτά τα παιδιά τα κάνουν όταν παίζουν΄΄ Dodge & Colner(2002).
Αυτό ακριβώς προσπαθήσαμε να πετύχουμε και θεωρούμε ότι οι στόχοι και σκοποί του προγράμματος μας επιτεύχθηκαν. Τα παιδιά συνδέθηκαν μεταξύ τους, έμαθαν να μαθαίνουν, να παίζουν αρμονικά, να συνεργάζονται, να σέβονται, να εκφράζουν τα συναισθήματα τους και τις απόψεις τους. Έμαθαν να ερευνούν, να χρησιμοποιούν την κριτική τους σκέψη, να ακολουθούν κανόνες, να εμπλέκονται ενεργά στις δραστηριότητες, να δημιουργούν. Εξερεύνησαν τον εαυτό τους και τους άλλους μέσα από μία απολαυστική, διασκεδαστική και δημιουργική διαδικασία.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αναγνωστόπουλος Β., (1995),΄΄Από τη λαϊκή μας παράδοση – Παιχνίδια΄΄ Εκδ. Καστανιώτη. Αθήνα.
Dodge, Diane Trister, Laura J. Colker, and Cate Heroman, (2002), The Creative Curriculum for Preschool. DC: Teaching Strategies.
Lane, Chrisitianne and Mary Jo Surges-Prokop, Building Blocks for Literacy (2009) LPLearning Center.
Sénore, Dominique, (2008),Des romans d’école font école et sens, revue des Cahiers Pédagogiques no 463.
Winnicott W. Donalo, (2000), ΄΄Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα΄΄ Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα.
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
www.inpsy.gr
http://www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/introduction_psychology/Piaget.Vygotsky.ppt
