Μαθαίνω τις ομάδες των τροφών, τι προσφέρει η καθεμιά από αυτές στον οργανισμό και στο σώμα μου, τον ρόλο της διατροφική πυραμίδας, φτιάχνω πρόγραμμα υγιεινής διατροφής
Βασιλική Γιαννιώτη, Δήμητρα Ηλιοπούλου, Θεοδώρα Ψαλλιδάκη, Ευγενία Μπακαλούμα
(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - vasilikigiannioti@gmail.com, ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - dimitrailiopoulou9@yahoo.gr, ΠΕ32 ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ - dora_psa@hotmail.com, ΠΕ08 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ - jennybacalouma@yahoo.gr)
1ο Δημοτικό Σχολείο Γαζίου
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, διάρκειας τεσσάρων μηνών, οι μαθητές της Β΄ τάξης μαθαίνουν να κατατάσσουν τις τροφές σε υγιεινές και μη αλλά και στην κατάλληλη διατροφική ομάδα, είναι σε θέση να φτιάξουν ένα πρόγραμμα υγιεινής διατροφής ενώ παράλληλα κατανοούν τη σημασία της υγιεινής διατροφής ως προϋπόθεση καλής σωματικής ανάπτυξης και διατήρησης της υγείας. Συγχρόνως μπορούν να περιγράψουν τη διατροφική πυραμίδα. Οι δραστηριότητες που διεξάγονται για την υλοποίηση του προγράμματος κάνουν κυρίως χρήση ΤΠΕ μιας και οι μαθητές προσεγγίζουν το θέμα της διατροφής μέσα από διαδικτυακά παιχνίδια και εργασίες βιώνοντας έτσι τη χαρά της ψηφιακής δημιουργίας και κάνοντας εξάσκηση σε λογισμικά κατάλληλα για την ηλικία τους διαδικτυακά και μη. Επίσης εμπλέκεται και η αφήγηση παραμυθιών σχετικών με το θέμα όπου τα παιδιά μπαίνουν σε ρόλους και γράφουν αφηγηματικά και περιγραφικά κείμενα σύμφωνα με την ύλη του μαθήματος της Γλώσσας της Β’ τάξης. Τέλος το θέμα προσεγγίζεται και μέσα από τα εικαστικά, το θεατρικό παιχνίδι και τη μουσική σύμφωνα με την ολιστική μέθοδο προσέγγισης και τη διαθεματικότητα που προτείνουν τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών ενώ πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές επισκέψεις σχετικές με το θέμα.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Διατροφικές συνήθειες, μεσογειακή πυραμίδα διατροφής, ομάδες τροφών, πρόγραμμα διατροφής
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η σωστή και ισορροπημένη διατροφή αποτελεί στις μέρες μας βασικό παράγοντα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την πρόληψη πολλών ασθενειών. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας η Ελλάδα βρίσκεται στις τρεις πρώτες χώρες της Ευρώπης στην παιδική παχυσαρκία, καθώς μέσα από έρευνες προέκυψε πως το 23% των παιδιών 7 ετών είναι υπέρβαρα και το 13,7% παχύσαρκα (http://www.eiep.gr/images/Campaign/Hasapidou2.pdf). Η κακή διατροφή σε συνδυασμό με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα είναι ορισμένοι από τους παράγοντες που έχουν οδηγήσει σε αυτή την κατάσταση. Είναι επομένως σημαντικό τα παιδιά να μάθουν να τρέφονται σωστά και σε αυτό μπορούν να συμβάλλουν θετικά τα προγράμματα Αγωγής Υγείας.
Ο χώρος του σχολείου ενδείκνυται για τη διαμόρφωση και υιοθέτηση θετικών στάσεων, διότι τα παιδιά περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας τους στο σχολείο και εκεί καταναλώνουν το κολατσιό ή και το μεσημεριανό τους. Επίσης, το Αναλυτικό Πρόγραμμα Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης προβλέπει αρκετές διαθέσιμες ώρες για την Ευέλικτη Ζώνη ένα μέρος των οποίων μπορούν να καλύψουν θέματα διατροφής και υγείας. Αν όλα αυτά συνδυαστούν με βιωματικές δραστηριότητες τότε θα υπάρξει ουσιαστική συμβολή στη σωστή διατροφική αγωγή των μαθητών. Σημαντικό εργαλείο αποτελούν οι ΤΠΕ, καθώς συμβάλλουν ουσιαστικά στην ενίσχυση των διαδικασιών διδασκαλίας και μάθησης και ενισχύουν την ανάπτυξη ιδιαίτερων δεξιοτήτων (κριτική σκέψη, δημιουργικότητα, μεταγνωστικές ιδιότητες, απόκτηση νέων γνώσεων). Επίσης το θέμα του συγκεκριμένου προγράμματος προσφέρεται και για το μάθημα των εικαστικών μιας και σχετίζεται με τις εμπειρίες και τα βιώματά των μικρών μαθητών με αποτέλεσμα να ενεργοποιεί πλήρως όλες τις αισθήσεις των παιδιών μέσα από καλλιτεχνικές εμπειρίες.
Έτσι, στην αρχή της χρονιάς αποφασίστηκε από τις εκπαιδευτικούς της τάξης σε συνεργασία με δάσκαλους των ειδικοτήτων να ασχοληθούμε με το θέμα της διατροφής. Το ενδιαφέρον των μαθητών και η συμμετοχή των δασκάλων των τάξεων στην επιμόρφωση β’ επιπέδου στις ΤΠΕ είχαν ως αποτέλεσμα να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητές, κάτι που οδήγησε στην ενασχόληση με το θέμα πέραν του αρχικού χρόνου σχεδίασης.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος Αγωγής Υγείας είναι οι μαθητές μέσα από συνεργατικές διαδικασίες να αλλάξουν διατροφικές συνήθειες ώστε να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.
Συγκεκριμένα οι επιμέρους στόχοι είναι:
Α) Ως προς το γνωστικό αντικείμενο
Οι μαθητές:
● να κατατάξουν τις τροφές σε ανθυγιεινές και μη
● να συμμετέχουν στη δημιουργία ενός εβδομαδιαίου προγράμματος υγιεινής διατροφής που μπορούν κι εκείνοι να ακολουθήσουν
● να αναθεωρήσουν λανθασμένες διατροφικές συνήθειες
● να κατηγοριοποιούν τις τροφές στις αντίστοιχες ομάδες
● να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους με νέες λέξεις όπως «βιταμίνες», «πρωτεΐνες», «υδατάνθρακες» και άλλες ενώ ταυτόχρονα να έρθουν σε επαφή με τη Λαογραφία μέσα από την ενασχόληση με παροιμίες, αινίγματα, μαντινάδες
● να περιγράφουν την διατροφική πυραμίδα
● να παράγουν διαφόρων ειδών κείμενα (αφηγηματικά, περιγραφικά)
● να καλλιεργήσουν τη φιλαναγνωσία
● να γνωρίσουν τη θρεπτική αξία των τροφών και τη σημασία τους στη διατροφή
● να κατανοήσουν την αναγκαιότητα της σωστής διατροφής ως προϋπόθεση της καλής σωματικής ανάπτυξης και της διατήρησης της υγείας τους
● να γνωρίσουν την κρητική κουζίνα μιας και θα αναζητήσουν παραδοσιακές συνταγές
● να έχουν μια πρώτη επαφή με τα ραβδογράμματα και τις γραφικές παραστάσεις και να κατανοήσουν τη χρήση τους
● να γνωρίσουν μια ποικιλία καλλιτεχνικών μέσων και μορφών και πώς να τα χρησιμοποιούν
● να χρησιμοποιήσουν απλά μορφικά στοιχεία για να συνθέσουν ένα έργο
Β) Ως προς τη χρήση των τεχνολογικών μέσων
● να εξοικειωθούν με τη χρήση των λογισμικών εννοιολογικής χαρτογράφησης, ψηφιακής ζωγραφικής, δημιουργίας κόμικς, παζλ, εκπαιδευτικών διαδικτυακών παιχνιδιών πρακτικής και εξάσκησης
● να ασκηθούν στη χρήση του ποντικιού, στη γραφή λέξεων και φράσεων στον Η/Υ, στην αναζήτηση εικόνων από το διαδίκτυο και στην αντιγραφή τους
● να έρθουν σε επαφή με σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας (skype, e-mail)
● να χρησιμοποιήσουν το ιστολόγιο της τάξης ως πηγή πληροφόρησης για τις εργασίες που έχουν να κάνουν και ως μέσο προβολής της δουλειάς τους
Γ) Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία
● να βιώσουν τη χαρά της δημιουργίας ενός καλλιτεχνικού έργου και μιας ψηφιακής εργασίας
● να ακούν και να σέβονται τη γνώμη των συμμαθητών τους
● να συνεργάζονται και να δεθούν ως ομάδα
● να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες
● να απορρίπτουν ή να αποδέχονται ιδέες μετά από κατάλληλη επιχειρηματολογία
● να επικοινωνήσουν με μαθητές ίδιας ηλικίας από σχολείο της Χαλκιδικής ανταλλάσσοντας μεταξύ τους εμπειρίες και απόψεις
● να καλλιεργηθεί η δημιουργικότητα και η κριτική σκέψη των μαθητών
● να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα μέσα από το θεατρικό παιχνίδι
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Η οργάνωση της τάξης και των δραστηριοτήτων βασίστηκε κυρίως στην εργασία σε ομάδες, μία καθαρά μαθητοκεντρική μορφή διδασκαλίας που πραγματοποιείται σε πλαίσια συλλογικής δράσης των μαθητών. Βασικό συστατικό στοιχείο αποτελεί η ενεργός συμμετοχή όλων των μελών των ομάδων και η επικοινωνία μεταξύ τους. Η ανταλλαγή απόψεων σε μία ομάδα ευνοεί τη διαπροσωπική μάθηση και καλλιεργεί ικανότητες συνεργασίας που συμφωνούν με τις σύγχρονες κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης. Ο ρόλος του δασκάλου τις περισσότερες φορές στο παρόν πρόγραμμα Αγωγής Υγείας είναι βοηθητικός και συντονιστικός. Τα παιδιά έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της μάθησης και στη δόμηση των γνώσεων πάνω σε ήδη υπάρχουσες γνώσεις.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Αφόρμηση - Ανίχνευση πρότερων αντιλήψεων και συνηθειών
Το ξεκίνημα του προγράμματος συνέπεσε με την Παγκόσμια Μέρα κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας στις 24 Οκτωβρίου. Αφορμή μάς έδωσαν η συμμετοχή του σχολείου μας σε εκδηλώσεις για τη μέρα αυτή και η προβολή του λογισμικού παρουσίασης σε διαφάνειες Τα μυστικά της υγείας... για μικρούς μαθητές του προγράμματος ΕΥ ΖΗΝ. Ακολούθησε συζήτηση με τους μαθητές για το θέμα της διατροφής και συμφωνήσαμε να το ερευνήσουμε περισσότερο μέσα από βιωματικές δράσεις, εκδρομές και χρήση ΤΠΕ.
Πρώτο βήμα ήταν η διερεύνηση των στάσεων και των απόψεων των μαθητών. Τους ζητήθηκε να καταγράψουν το εβδομαδιαίο πρόγραμμα διατροφής τους και να παρουσιάσουν με μια ζωγραφιά το αγαπημένο τους πιάτο. Δεύτερο βήμα ήταν η στατιστική επεξεργασία των προτιμήσεών τους για το πρωινό, το δεκατιανό, το μεσημεριανό, το απογευματινό και το βραδινό γεύμα. Κατηγοριοποιήθηκαν οι προτιμήσεις των μαθητών σε κάθε περίπτωση και ο δάσκαλος έφτιαξε στον πίνακα μια γραμμή με τις προτιμήσεις αυτές. Κατόπιν ατομικά ο καθένας έβαζε ένα αυτοκόλλητο πάνω από το φαγητό της αρεσκείας του σύμφωνα με όσα κατέγραψε στο πρόγραμμα. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε ένα ραβδόγραμμα. Η δραστηριότητα ολοκληρώθηκε με επεξεργασία των αποτελεσμάτων (ραβδόγραμμα). Ακόμα τα παιδιά συμπλήρωσαν κι ένα ερωτηματολόγιο διαμορφωμένο στα google forms σχετικά με τις διατροφικές τους συνήθειες και τη φυσική τους δραστηριότητα και ανακάλυψαν σε ποια κατηγορία ανθρώπου ανήκουν (όσοι τρέφονται υγιεινά, όσοι είναι σε καλό δρόμο, όσοι πρέπει να αλλάξουν τις συνήθειές τους) (ερωτηματολόγιο). Οι προηγούμενες δραστηριότητες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η πλειοψηφία των παιδιών τρέφονταν συνήθως σωστά και γνώριζαν ως επί το πλείστον ποιες τροφές είναι υγιεινές και ποιες όχι. Παρατηρήθηκε όμως ότι πολλά παιδιά δεν έτρωγαν ούτε πρωινό ούτε απογευματινό, δεν ήξεραν δηλαδή την αξία μικρών, συχνών γευμάτων. Επίσης, δεν επέλεγαν συχνά συγκεκριμένα είδη τροφών π.χ. όσπρια, λαχανικά. Θεωρήθηκε απαραίτητο να αλλάξουν αυτές οι πρότερες στάσεις των μαθητών.
Γνωρίζοντας τη θρεπτική αξία των τροφών και τις ομάδες τροφίμων… διαθεματικά
Αρχικά οι δασκάλες μίλησαν στους μαθητές για τις ομάδες τροφών, δηλαδή τα όσπρια, τα λίπη, τα φρούτα, τα λαχανικά, το κρέας-το ψάρι, τα δημητριακά. Έπειτα οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες των 5 παιδιών φτιάξανε εννοιολογικούς χάρτες με το λογισμικό Kidspiration στο εργαστήρι των υπολογιστών. Χώρισαν τις τροφές στις ομάδες που θυμούνταν και έβαλαν κάτω από αυτές εικόνες από τη βιβλιοθήκη. Με τον τρόπο αυτό αξιολογήθηκαν οι μαθητές αν γνωρίζουν τις ομάδες τροφών και φαγητά που ανήκουν σε αυτές (εννοιολογικοί χάρτες με ομάδες τροφών).
Έπειτα διάβασαν στην τάξη το βιβλίο της Άννας Βερούλη και του Νίκου Μιχαλόπουλου “Πέντε Σωματοφύλακες στο ψυγείο μου” στο οποίο ο μικρός Μάνος ανοίγοντας ένα βράδυ το ψυγείο του συνομιλεί με τα τρόφιμα που του συστήνουν τους πέντε σωματοφύλακες - συστατικά που περιέχουν, τα οποία του εξηγούν τη διατροφική τους αξία και τι προσφέρουν στον οργανισμό. Ακολούθησε ο χωρισμός των παιδιών σε 5 ομάδες και η δημιουργία ψηφιακού κόμικ μέσα από το λογισμικό toondoo. Κάθε ομάδα αντιπροσώπευε ένα συστατικό ή ομάδα τροφών (βιταμίνες, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη και γαλακτοκομικά) και έφτιαξε 1 ή 2 εικόνες σχετικές με το θέμα της. Το λογισμικό αυτό δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσει κάποιος ένα φανταστικό περιβάλλον με ήρωες δίνοντας έτοιμες εικόνες ανθρώπων, ζώων και αντικειμένων και συννεφάκια για να γράψουν οι μαθητές διαλόγους. Έτσι τα παιδιά εξάσκησαν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους διακοσμώντας τον χώρο με αντικείμενα της αρεσκείας τους. Έπειτα οι εργασίες τους μπήκαν σε σειρά κι έγιναν ψηφιακό βιβλίο με τη δυνατότητα που παρέχει το ίδιο το λογισμικό (ψηφιακά κόμικ).
Έπειτα οι εκπαιδευτικοί των τάξεων κάλεσαν στο σχολείο τη διατροφολόγο κ. Μαρία Βασιλάκη, η οποία μίλησε στα παιδιά για τις ομάδες τροφίμων και τις ωφέλειες καθεμιάς, τη διατροφική πυραμίδα και έδωσε συμβουλές. Παίξανε παιχνίδια αναγνώρισης τροφών με αφή, διαχωρισμού διαφόρων τροφίμων σε ομάδες. Ακολούθησε συζήτηση με τους γονείς, επίλυση των αποριών τους από την ειδικό και προτάσεις για έξυπνους τρόπους ένταξης κάποιων μη προτιμητέων τροφών στο διαιτολόγιο των παιδιών τους.
Για να κατανοήσουν καλύτερα οι μαθητές την ταξινόμηση των τροφών στις βασικές ομάδες (δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά, κρέας-ψάρι, όσπρια, λίπη) και τη συχνότητα με την οποία θα πρέπει να καταναλώνονται έφτιαξαν τη διατροφική πυραμίδα με το συνδυασμό των τεχνικών ζωγραφικής και κολάζ. Αρχικά προηγήθηκε συζήτηση με τις δασκάλες της τάξης για να γνωρίσουν οι μαθητές τη μεσογειακή διατροφή. Ακολούθησε αναφορά στο μάθημα των Εικαστικών στην τεχνική του κολάζ. Τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες πήραν ένα χαρτόνι σε σχήμα πυραμίδας η οποία ήταν χωρισμένη σε τέσσερις ζώνες. Η βάση της αναφερόταν σε τρόφιμα που πρέπει να καταναλώνονται καθημερινά, όπως είναι οι τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες και φυτικές ίνες, ζυμαρικά, δημητριακά, πατάτα και άλλα. Η δεύτερη ζώνη ήταν χωρισμένη στα δύο και αναφερόταν από τη μία στα φρούτα και από την άλλη στα λαχανικά που παρέχουν φυτικές ίνες και βιταμίνες. Η τρίτη ζώνη επίσης χωρισμένη στα δύο, αναφερόταν από τη μία στην ομάδα των γαλακτοκομικών και από την άλλη στο κρέας, τα πουλερικά, τα όσπρια, τα ψάρια, τα αυγά και τους ξηρούς καρπούς. Τέλος, η κορυφή της περιείχε τρόφιμα που πρέπει να καταναλώνονται σπάνια, όπως είναι τα λίπη, τα έλαια και τα γλυκά. Τα παιδιά σχεδίασαν τις τροφές τις χρωμάτισαν, τις έκοψαν και τις κόλλησαν στην αντίστοιχη κατηγορία (διατροφική πυραμίδα).
Σαν δεύτερη δραστηριότητα που έγινε στα Εικαστικά τα παιδιά πρώτα παρατήρησαν εικόνες από το βιβλίο των Εικαστικών σχετικές με τη σπείρα, θυμήθηκαν τους ομόκεντρους κύκλους που κάνει ένα βότσαλο όταν πέφτει στη θάλασσα και συζήτησαν για την έννοια του περιγράμματος. Στη συνέχεια επέλεξαν το αγαπημένο τους φρούτο και σχεδίασαν το περίγραμμά του στο κέντρο του χαρτιού τους. Γέμισαν εσωτερικά τη μορφή του φρούτου με διαδοχικά χρωματιστά περιγράμματα χρησιμοποιώντας μαρκαδόρους. Χώρισαν το φόντο σε φόρμες με διάφορα είδη γραμμών (ίσιες και κυματιστές) και τις έβαψαν με διάφορα χρώματα (φρούτα με γραμμές).
Για να έρθουν σε επαφή με μια άλλη τεχνική ζωγραφικής στο μάθημα των Εικαστικών τα παιδιά σχεδίασαν στο χαρτί τους με στένσιλ φρούτων το περίγραμμά τους με παχιές στρώσεις από λαδοπαστέλ διαφόρων χρωμάτων. Έπειτα άρχισαν να σπρώχνουν με τα δάχτυλά τους τα χρώματα του περιγράμματος προς τα έξω, γεμίζοντας το φόντο με χρωματιστές ακτίνες. Το αποτέλεσμα είχε ενδιαφέρον για τους μαθητές, αφού είδαν τις φιγούρες των φρούτων να αναδεικνύονται μέσα από το χρωμάτισμα του φόντου.
Ακολούθησε διήγηση από τις εκπαιδευτικούς των τάξεων του βιβλίου «Φράουλες, βατόμουρα και δυο σταγόνες μέλι». Πρόκειται για ένα βασίλειο όπου οι κάτοικοι τρέφονται υγιεινά. Οι μαθητές, λοιπόν, κλήθηκαν με την εικαστικό του τμήματος να φανταστούν και να φτιάξουν σε μακέτα το Παντοπωλείο της Υγείας του βασιλείου. Τα παιδιά έβαψαν εξωτερικά με πλαστικό χρώμα μία χαρτόκουτα κατάλληλα διαμορφωμένη, ώστε να έχει σκεπή που ανοίγει και κλείνει. Τα ράφια και ο πάγκος έγιναν επίσης από κομμάτια χαρτόκουτας. Μετά από συζήτηση των όρων υγιεινή και ανθυγιεινή διατροφή τα παιδιά έφτιαξαν όλες τις πιθανές υγιεινές τροφές που θα προωθούσε ένα τέτοιο κατάστημα. Χρησιμοποίησαν χαρτί στο οποίο ζωγράφιζαν τις τροφές, τις έκοβαν και τις κολλούσαν μέσα στο παντοπωλείο. Στη συνέχεια κατασκεύασαν μικρογλυπτά φρούτων και λαχανικών με πλαστελίνη τα οποία μπήκαν σε κασόνια –σπιρτόκουτα και τοποθετήθηκαν στη μακέτα. Τέλος σχεδιάστηκαν όλα τα απαραίτητα αντικείμενα όπως ψυγείο, ζυγαριά, ταμειακή μηχανή για να λειτουργήσεις το μαγαζάκι και να γίνουν τα εγκαίνια (μακέτα).
Οι μαθητές του Β΄3 τμήματος κατασκεύασαν χάρτινες κούκλες με όγκο από χαρτόνι και εφημερίδα. Τα παιδιά παρατηρώντας εικόνες από φρούτα και λαχανικά επέλεξαν εκείνο που επιθυμούσαν να ζωντανέψουν. Δίπλωσαν στη μέση ένα κομμάτι λευκό χαρτόνι και έκαναν προσεκτικά ένα μεγάλο περίγραμμα της μορφής. Πρόσθεσαν χέρια και πόδια, και ό,τι άλλο επιθυμούσαν. Έκοψαν το περίγραμμα της φιγούρας από το διπλωμένο χαρτόνι και προέκυψαν δυο δίδυμες φιγούρες που ζωγραφίστηκαν αντίστοιχα για να δείξουν η μία την μπροστά και η άλλη την πίσω όψη. Έπειτα τα παιδιά χρησιμοποίησαν τσαλακωμένες εφημερίδες σαν «γέμιση» ανάμεσα στο μπροστινό και το πίσω μέρος της φιγούρας τους για να προσδώσουν όγκο. Με λίγη βοήθεια κόλλησαν μεταξύ τους τις δύο πλευρές προσθέτοντας στο κάτω μέρος ένα ξυλάκι για να τις κρατάνε. Με τη δασκάλα της τάξης και τη θεατρολόγο έπαιξαν κουκλοθέατρο δημιουργώντας φανταστικές ιστορίες (φρουτόκουκλες).
Το πρόγραμμα συνεχίστηκε με το παιχνίδι “Μάντεψε ποιο φρούτο γεύεσαι”. Οι μαθητές κλήθηκαν να φέρουν φρουτοσαλάτα με διαφόρων ειδών φρουτάκια (όσο πιο παράξενα τόσο καλύτερα!!). Έπειτα οι δασκάλες τους έδεναν τα ματάκια κι ένα άλλο παιδάκι διάλεγε και τους τάιζε ένα φρούτο της αρεσκείας του. Το παιδάκι με τα κλειστά μάτια προσπαθούσε να μαντέψει το φρούτο που έτρωγε.Στη συνέχεια όλα τα παιδιά γεύτηκαν τις φρουτοσαλάτες τους. Η δραστηριότητα άρεσε τόσο στα παδιά που τους έκανε να εντάξουν τη φρουτοσαλάτα στο κολατσιό τους στο σχολείο (παιχνίδι γεύσεων) .
Οι στόχοι του προγράμματος ενισχύθηκαν και με θεατρικό παιχνίδι, με τη δασκάλα της θεατρικής αγωγής να οργανώνει παιχνίδια μίμησης, φαντασίας και αναπαράστασης. Η τάξη μεταμορφώθηκε σε Λούνα Παρκ. Τα παιδιά «μεταφέρθηκαν» στον χώρο και εξερεύνησαν τα παιχνίδια που υπήρχαν εκεί. Αυτό γινόταν με τη συνοδεία μουσικής, δουλεύοντας κυρίως όλοι μαζί ως μία ομάδα και πάντα μέσα από το πρίσμα της διατροφής και της σύνδεσής της με την υγεία μας.
Πρώτο παιχνίδι τα συγκρουόμενα, που οι μαθητές μεταμορφώθηκαν σε υδατανθράκια, δηλαδή σε μακαρόνια που βράζουν μέσα σε κατσαρόλα, ο μάγειρας τα ανακατεύει κι αυτά κολλούν μεταξύ τους. Έπειτα έγιναν ζυμάρι που πλάθεται και φουσκώνει. Μετά δημητριακά που κολυμπούν στο γάλα και τρέχουν να γλιτώσουν από ένα απειλητικό κουτάλι. Το επόμενο παιχνίδι ήταν η λίμνη των πρωτεϊνών. Τα παιδιά έπαιξαν το ρόλο των ψαριών που τρέχουν να γλιτώσουν από την απόχη του ψαρά και αφού τα καταφέρουν γεννούν αυγά. Βγαίνοντας από τη λίμνη μεταμορφώνονται σε κότες που τσιμπολογούν την τροφή τους, γεννούν αυγά και τρέχουν να προστατευτούν από το νοικοκύρη. Επόμενος σταθμός το τρενάκι των κακών λιπαρών. Οι μαθητές σχηματίζουν τρενάκι μπαίνοντας στη σειρά μιμούμενοι τις κινήσεις του πρώτου. Στη διαδρομή συναντούν τροφές που περιέχουν κακά λιπαρά, στην αρχή αντιστέκονται, υποκύπτουν όμως και καταλήγουν να παχύνουν και να δυσκολεύονται στις κινήσεις τους. Τελευταίο παιχνίδι αποτελεί ο τροχός των βιταμινών. Εδώ ταξίδεψαν με τα φρούτα και τα λαχανικά δίνοντας ο καθένας στο σώμα του το σχήμα της αγαπημένης του τροφής από τη συγκεκριμένη κατηγορία. Όταν εμφανίστηκε ένας ιός, όλοι μαζί σχημάτισαν μια ασπίδα προστασίας. Τελειώνοντας έγινε συζήτηση για όλες τις δραστηριότητες και δόθηκε επέκταση στο θέμα με τα παιδιά να χωρίζονται σε ομάδες και να οργανώνουν μικρά αυτοσχεδιαστικά δρώμενα, για να αναπαραστήσουν τι θα συνέβαινε αν από τη διατροφή μας έλειπαν οι υδατάνθρακες, τα λιπαρά, οι βιταμίνες ή οι πρωτεΐνες (θεατρικό παιχνίδι διατροφής).
Τέλος στο εργαστήριο υπολογιστών οι μαθητές έπαιξαν δύο σχετικά διαδικτυακά παιχνίδια με σκοπό την εξάσκηση στο θέμα. Στο πρώτο, Make a balanced plate, εμφανίζεται στην οθόνη ένα πιάτο χωρισμένο σε μέρη με διαφορετικό χρώμα και έκταση, ανάλογα με την ποσότητα που πρέπει να καταναλώνουμε ημερησίως από κάθε ομάδα τροφών. Στο κάτω μέρος εμφανίζονται τρόφιμα, τα οποία ο παίκτης πρέπει να “σύρει” στο σωστό μέρος του πιάτου. Το επόμενο παιχνίδι είναι το food pyramid, που σκοπό έχει να δημιουργήσουν οι παίκτες την πυραμίδα της διατροφής. Γύρω από την πυραμίδα που είναι χωρισμένη σε τμήματα τα οποία αντιστοιχούν σε κάθε ομάδα τροφίμων, υπάρχουν πολλές διαφορετικές τροφές. Οι παίκτες καλούνται να τα τοποθετήσουν στο σωστό τμήμα. Με τα παιχνίδια αυτά γίνεται η αξιολόγηση των μαθητών σε όσα έμαθαν.
Δημιουργία προγράμματος διατροφής, εννοιολογικών χαρτών, κειμένων και εικαστικών έργων
Η επόμενη δραστηριότητα βασίστηκε στο βιβλίο της Σοφίας Ζαραμπούκα “Ο ωραίος Δαρείος”, το οποίο τροποποιήθηκε και προσαρμόστηκε στο πρόγραμμα διατροφής που εφαρμόζουμε. Τα παιδιά μπήκαν σε ρόλο ντετέκτιβ και κλήθηκαν να εξιχνιάσουν την εξαφάνιση από το Γάζι του γάτου Δαρείου που ανήκε στον διατροφολόγο της περιοχής, Τίτο Τιτομιχελάκη. Το αφεντικό του φρόντιζε πάντα για τη σωστή και ισορροπημένη διατροφή του. Έγινε αφήγηση της ιστορίας, δόθηκε έμφαση στην υγιεινή διατροφή του γάτου και στην καλή του φυσική κατάσταση. Τα παιδιά χωρίστηκαν σε 5 ομάδες. Εργάστηκαν στο εργαστήριο πληροφορικής. Οι 4 ομάδες οργάνωσαν τα στοιχεία της υπόθεσης με τη βοήθεια του λογισμικού Kidspiration. Το λογισμικό αυτό προσφέρει έναν τρόπο δημιουργίας εννοιολογικού χάρτη που συνδέει έννοιες μεταξύ τους με μορφή διαγράμματος και συμβάλλει στην οργάνωση της σκέψης. Η κάθε ομάδα ανέλαβε διαφορετική πτυχή του θέματος (περιγραφή του γάτου, περιγραφή του διατροφολόγου, πιθανές ερωτήσεις γύρω από την υπόθεση, καταγραφή σημαντικότερων στοιχείων). Παράλληλα η 5η ομάδα δημιούργησε μια αφίσα για τη δημοσιοποίηση της εξαφάνισης του Δαρείου χρησιμοποιώντας το λογισμικό glogster edu. Το glogster edu είναι ένα διαδικτυακό λογισμικό δημιουργίας αφίσας που δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να επιλέξουν μια έτοιμη φόρμα επιλογής. Εκεί προσθέτουν τις δικές τους πληροφορίες και κάποιες εικόνες. Με τα εργαλεία αυτά ανέλαβαν δράση ως μικροί ντετέκτιβ κι έψαχναν τον γάτο. Καθημερινά έκαναν υποθέσεις και έπλεκαν με το δικό τους τρόπο το νήμα της ιστορίας (εννοιολογικοί χάρτες).
Σαν δεύτερη δραστηριότητα ακολουθεί αφήγηση της συνέχειας της ιστορίας και δίνονται κάποια επιπλέον στοιχεία για την υπόθεση. Ο γάτος έχει εξαφανιστεί διότι ζήλευε τους αδέσποτους γάτους που έτρωγαν ό,τι ήθελαν από τα σκουπίδια και το έσκασε μαζί τους. Εδώ τα παιδιά καλούνται να οργανώσουν τα καθημερινά γεύματα του Δαρείου όσο ζούσε στο σπίτι του Τίτου δηλαδή το πρωινό του, το κολατσιό, το μεσημεριανό, το απογευματινό, το βραδινό και τι μπορεί να τρώει τώρα από τα σκουπίδια. Χωρίζονται, λοιπόν, σε 5 ομάδες που η καθεμιά αναλαμβάνει και ένα γεύμα. Σε ένα έγγραφο Word δόθηκαν γραμμένες οι μέρες της εβδομάδας και στο κάτω μέρος υπήρχαν εικόνες διάφορων τροφίμων. Τα παιδιά επέλεξαν τροφές που θεωρούσαν ότι ταίριαζαν και τις “έσυραν” στην κατάλληλη στήλη. Έτσι έφτιαξαν το καθημερινό διαιτολόγιο του γάτου τόσο στο σπίτι του αφεντικού του όσο και στον δρόμο. Ακολούθησε συζήτηση για τα υπέρ και τα κατά της κάθε περίπτωσης (εβδομαδιαίο πρόγραμμα διατροφής).
Έπειτα στο μάθημα της Γλώσσας και στο κεφάλαιο “Εφημερίδες, εφημερίδες” έγραψαν ένα άρθρο για την υπόθεση με τις πληροφορίες που οργάνωσαν στους εννοιολογικούς χάρτες με σκοπό να δημοσιευτεί στο blog της τάξης για να βοηθήσει και το ευρύ κοινό στην εξιχνίαση του μυστηρίου (άρθρο υπόθεσης Δαρείου).
Σαν τέταρτη δραστηριότητα οι εκπαιδευτικοί έδωσαν ένα τέλος στην υπόθεση λέγοντας στα παιδιά ότι ο Δαρείος επέστρεψε παχουλός, αργοκίνητος, με θαμπή γούνα και έχασε την παλιά του ομορφιά. Οι δασκάλες έδωσαν στα παιδιά ένα σύννεφο από λέξεις φτιαγμένο με το λογισμικό wordle για να γράψουν τι μπορεί να κάνει ο Τίτος για να επανέλθει ο Δαρείος στην αρχική του φυσική κατάσταση. Στο συγκεκριμένο λογισμικό εισήχθη ένα κείμενο σχετικό με την ισορροπημένη διατροφή που μετατράπηκε σε σύννεφο λέξεων, δίνοντας έμφαση στις λέξεις που αναφέρονται πιο συχνά. Οι μαθητές, χωρισμένοι σε δυάδες, επέλεξαν όσες λέξεις επιθυμούσαν και συνέταξαν μια επιστολή με προτάσεις προς τον Τίτο. Με τον τρόπο αυτό έγινε αξιολόγηση της τελευταίας αυτής δράσης (γράμμα με συμβουλές).
Σαν προέκταση των προηγούμενων δραστηριοτήτων και σύνδεσή τους με το μάθημα των εικαστικών οι μαθητές του Β΄3 τμήματος χωρίστηκαν σε ομάδες. Οι τέσσερις σχεδίασαν σε χαρτόνια πορτρέτα παιδιών που τρέφονται υγιεινά και ανθυγιεινά ενώ μία έφτιαξε το γάτο Δαρείο πριν και μετά την εξαφάνισή του. Η κατασκευή έγινε μέσω ζωγραφικής με συνδυασμό των τεχνικών της ζωγραφικής και του κολλάζ με εικόνες από περιοδικά. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά αποτύπωσαν στο χαρτί τα αποτελέσματα της εμφάνισης ενός ανθρώπου που τρέφεται υγιεινά με κάποιον που έχει ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες (Ανθυγιεινούλης και Ανθυγιεινούλα, Υγιεινούλης και Υγιεινούλα, Δαρείος ο γάτος). Οι μαθητές του Β΄1 τμήματος εξέφρασαν τι ένιωθαν σχετικά με την εξαφάνιση του γάτου μέσα από μορφές φρούτων και λαχανικών. Αρχικά έγινε αναφορά στο πώς τα χρώματα εκφράζουν συναισθήματα και διαβάστηκαν παροιμίες που συσχετίζουν χρώματα με συναισθήματα (π.χ. έγινε κίτρινος από τον φόβο του κ.τ.λ.). Έπειτα διάλεξαν το κατάλληλου χρώματος φρούτο ή λαχανικό, ζωγράφισαν σε χαρτί και σε συννεφάκια έγραψαν όσα θα ήθελαν να πουν στον Δαρείο. Τέλος οι μαθητές του Β΄3 δημιούργησαν ένα ισορροπημένο πιάτο διατροφής. Το χώρισαν σε τέσσερα ίσα μέρη και το διακόσμησαν με μικρογλυπτά τροφών φτιαγμένα από πλαστελίνη, σαλάτα και δημητριακά από χαρτί γκοφρέ κομμένο σε λωρίδες. Προσπάθησαν να συμπεριλάβουν στα πιάτα τους από όλες τις ομάδες των τροφών για μια σωστή ισορροπημένη διατροφή (ένα πιάτο που... δεν τρώγεται).
Ολοκληρώνοντας την ενότητα αυτή οι μαθητές έπαιξαν το διαδικτυακό παιχνίδι the incredible adventures of the amazing food detective. Ο σύνδεσμος βρισκόταν αναρτημένος στο blog της τάξης (οδηγίες παιχνιδιού). Σε αυτό η ντετέκτιβ συστήνεται και αναφέρει ότι υπάρχουν διάφορες υποθέσεις παιδιών με προβλήματα στη διατροφή τους ή στην υγεία τους. Καλούνται, λοιπόν, οι μαθητές να γίνουν βοηθοί της ντετέκτιβ, να επιλέξουν ένα από τα παιδιά, να μελετήσουν την περίπτωσή του και να διαλέξουν είτε τα κατάλληλα τρόφιμα είτε τις κατάλληλες δραστηριότητες ώστε να λυθούν οι υποθέσεις (τα παιδία παίζει).
Τέλος, τα παιδιά στο εργαστήριο της πληροφορικής δημιούργησαν παζλ με τροφές τις αρεσκείας του Δαρείου με το λογισμικό jisgaw puzzle. Έψαξαν για εικόνες τροφών μέσα από τη μηχανή αναζήτησης google, τις μεταφόρτωσαν στο περιβάλλον του λογισμικού, επέλεξαν το σχήμα και τον αριθμό των κομματιών και έφτιαξαν το παζλ. Η μια ομάδα έλυσε το παζλ της άλλης κάτι που το διασκέδασαν πολύ (παζλ, παζλ).
Ανταλλαγή εμπειριών και ιδεών
Η εκδρομή στο κέντρο κρητικής διατροφή “Λογάρι” στο Καταλαγάρι Ηρακλείου προσέφερε μια μοναδική εμπειρία, ενισχύοντας τους στόχους του προγράμματός. Τα παιδιά μαζέψανε χόρτα, φτιάξανε χορτόπιτες, τις οποίες αργότερα έφαγαν και γεύτηκαν δημιουργίες φτιαγμένες με χαρουπόμελο. Η υπεύθυνη του κέντρου τους μίλησε για τις ευεργετικές ιδιότητες των βοτάνων της κρητικής γης. Επίσης, διασκέδασαν με θεατρικό παιχνίδι, στο οποίο παρίσταναν φυτά που συνάντησαν στον αγρό (επίσκεψη στο Λογάρι).
Μιας και οι στόχοι περιλάμβαναν γνωριμία με την κρητική διατροφή και την επικοινωνία με συνομήλικους ακολούθησε συλλογή παραδοσιακών κρητικών συνταγών και ανταλλαγή αυτών με μαθητές του 1ου Δ.Σ. Κασσανδρείας Χαλκιδικής που υλοποιούσαν το ίδιο πρόγραμμα. Τα παιδιά ζήτησαν τη βοήθεια συγγενών τους και κατέγραψαν συνταγές του τόπου τους. Στη συνέχεια οι εκπαιδευτικοί των τάξεων τις μετέφεραν σε κείμενο Word και δημιούργησαν ένα βιβλίο συνταγών. Οι συνταγές συνοδεύονταν από κρητικές μαντινάδες για τη φιλία από το τμήμα Β΄3 ενώ το Β΄1 εξηγούσε στο βιβλίο του κάποια φαγητά που μόνο στην Κρήτη υπάρχουν. Τα βιβλία μετατράπηκαν σε ψηφιακά με το λογισμικό issuu τα οποία αναρτήθηκαν στο blog (συνταγές από σπίτι, κρητικές συνταγές). Στάλθηκαν στο σχολείο της Χαλκιδικής με email (στέλνοντας μηνυμ@τα) και λάβαμε και εμείς το δικό τους βιβλίο με συνταγές του τόπου τους (χαλκιδικιώτικες συνταγές), συμβουλές για τη διατροφή (ζωγραφιές με συμβουλές για τη σωστή διατροφή) και τοπικά προϊόντα (το χαλκιδικιώτικο δέμα).
Στο μάθημα των Εικαστικών οι μαθητές του Β΄3 έφτιαξαν επιτραπέζια παιχνίδια για τη διατροφή τύπου «φιδάκι». Τα παιδιά αφού παρατήρησαν από φωτοτυπίες πώς είναι σχεδιασμένο ένα «φιδάκι» και συζήτησαν για τους κανόνες που θα είχε το δικό τους παιχνίδι, χωρίστηκαν σε ομάδες των τεσσάρων με πέντε ατόμων. Πάνω σε λευκό χαρτόνι προετοιμασμένο με τα κατάλληλα σημάδια, η κάθε ομάδα τράβηξε οριζόντιες και κάθετες γραμμές ώστε να δημιουργηθεί ο κάνναβος που θα αποτελούσε τον «σκελετό» του παιχνιδιού. Με μολύβι έγραψαν τις λέξεις «αρχή» και «τέλος» και σχεδίασαν μέσα σε αρκετά τετράγωνα υγιεινές και ανθυγιεινές τροφές καθώς και τα αντίστοιχα βέλη και σκαλίτσες που έδειχναν την κατεύθυνση ανάλογα με την τροφή. Κατόπιν πέρασαν στο χρωμάτισμα χρησιμοποιώντας μαρκαδόρους και ξυλομπογιές. Για τα πιόνια τα παιδιά με λίγη βοήθεια κόλλησαν μεταξύ τους μικρά ξύλινα κυβάκια ανά τέσσερα για να φτιάξουν τα πιόνια, ζωγράφισαν σε τετράγωνα χαρτάκια τα προσωπάκια τους και τα κόλλησαν στην επάνω όψη του κάθε πιονιού. Για το ζάρι χρησιμοποίησαν ξύλινα κυβάκια στην επιφάνεια των οποίων σχεδίασαν με μαύρο μαρκαδόρο τελίτσες αντίστοιχες του κάθε αριθμού. Οι ομάδες έγραψαν στο πίσω μέρος των παιχνιδιών τους κανόνες (επιτραπέζιο διατροφής).
Οι μαθητές του Β΄1 ζωγράφισαν γελοιογραφίες με φρούτα. Σκέφτηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των φρούτων και των λαχανικών όπως το χρώμα, την υφή του φλοιού, τα κουκούτσια κ.τ.λ. Το κάθε παιδί επέλεξε ένα φρούτο και φαντάστηκε μία ιστορία για το πώς απέκτησε ή έχασε ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Πχ. πώς βάφτηκε η ντομάτα κόκκινη, ή πώς μία φέτα καρπούζι έχασε τα κουκούτσια της. Έπειτα χώρισαν το χαρτί τους σε δύο μέρη και σε κάθε μέρος ζωγράφισαν τη φιγούρα τους σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές, πριν και μετά το φανταστικό συμβάν. Τα παιδιά δημιούργησαν αστείες ιστορίες που ανέτρεψαν τις συμβατικές γνώσεις που είχαν για τα φρούτα όπως τα ήξεραν. Αυτές οι εύθυμες δημιουργίες των μικρών μαθητών στάλθηκαν μαζί με ένα από τα πέντε επιτραπέζια παιχνίδια ως δώρο στα παιδιά του σχολείου της Χαλκιδικής.
Ακολούθησε επικοινωνία με τους μαθητές του σχολείου της Χαλκιδικής μέσω Skype. Οι μαθητές αντάλλαξαν εμπειρίες και απόψεις σχετικά με το θέμα και τραγούδησαν για τη διατροφή (σύνδεση μέσω skype). Ανάμεσα στα τραγούδια που είπαν ήταν και ένα που έφτιαξε ειδικά για το πρόγραμμά μας η δασκάλα της μουσικής με τίτλο: “Η κακή διατροφή και η καλή νεράιδα“ (τραγούδια).
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Πολύτιμη βοηθός και συνεργάτης του παρόντος προγράμματος Διατροφής υπήρξε η συνάδελφος Διακάτου Ευτυχία (μουσικός, ΠΕ 16.01), η οποία έγραψε και συνέθεσε το τραγούδι: “Η κακή διατροφή και η καλή νεράιδα“. Μαζί της τα παιδιά έμαθαν κι άλλα τραγούδια σχετικά με το θέμα όπως: ο ύμνος της Φρουτοπίας, το καρότο και η αγκινάρα, ο χορός των μπιζελιών, τόσο λάθος διατροφή.
Ευχαριστούμε τη διατροφολόγο κυρία Βασιλάκη Μαρία, για τις επιστημονικές συμβουλές της και για το υλικό που μας παρείχε.
Τέλος, θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στον κύριο Φαραζάκη Νικόλαο, διευθυντή του 1ου Δ.Σ Γαζίου για την πολύτιμη βοήθεια που μας παρείχε σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Βερούλη, Α. & Μιχαλόπουλος, Ν. (2007). Πέντε σωματοφύλακες κλεισμένοι στο ψυγείο, μια ιστορία για τη σωστή διατροφή. Άγκυρα. Αθήνα.
Ε.Π. Εκπαίδευση και ∆ια Βίου Μάθηση, ΕΣΠΑ (2007 – 2013). ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιµόρφωσης Τεύχος 1: Γενικό Μέρος Α’ έκδοση (06.02.2010) Τοµέας Επιµόρφωσης & Κατάρτισης. Πάτρα.
Ζαραμπούκα, Σ. (2013). Διατροφή, Ο ωραίος Δαρείος.Πατάκη. Αθήνα.
Παπαδάκης, Σπ. & Χατζηπέρης, N. (2005). Βασικές δεξιότητες στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας, Γ΄ ΚΠΣ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοινωνία της Πληροφορίας. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο –ΕΑΙΤΥ. Αθήνα.
Πιτσικάκη, Μ. (2009), Παλαιινά και νόστιμα, Τυποκρέτα, Ηράκλειο.
ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Π.Ι. (1993). Θεατρική Αγωγή 1. Βιβλίο για το δάσκαλο. Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα.
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
