Από τη λύπη και το θυμό στο γέλιο και τη χαρά

Τα συναισθήματα, ο καθρέπτης του εαυτού μας

Καλλιόπη Ζουμή, Βασιλική Θεοδώρου, Μαρία Κουτεντάκη  

(ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - popizoumi@gmail.com , ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - vickie.theodorou@gmail.com , ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - manos2008@gotmail.it )

15ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μέσα από τα συναισθήματα  τα παιδιά μαθαίνουν πως ότι νιώθουμε το εκφράζουμε με συναισθήματα, είτε αρνητικά είτε θετικά. Δουλεύουμε κυρίως τα συναισθήματα της χαράς, της λύπης, του θυμού και του φόβου. Η επιλογή του συγκεκριμένου προγράμματος προέκυψε από την ανάγκη  τα παιδιά  να αναγνωρίζουν τα διάφορα συναισθήματα μέσα από εικόνες ή καταστάσεις και στη συνέχεια  με την παρατήρηση πραγματικών προσώπων. Άλλωστε, μέσα από την καθημερινότητα γνωρίζουν ότι τα συναισθήματα που έχει ο καθένας συνδέονται άμεσα με τη διάθεσή του, το χαρακτήρα του, τις εμπειρίες του. Τα παιχνίδια ρόλων και τα ομαδικά παιχνίδια βοήθησαν ιδιαίτερα τα παιδιά να ρυθμίζουν και να ελέγχουν τα προσωπικά τους συναισθήματα και κατόπιν να σέβονται το πώς νιώθει ο άλλος. Σε αυτή την παράμετρο δώσαμε ιδιαίτερη βαρύτητα. Στην κατανόηση δηλαδή των συναισθημάτων του διπλανού μας ως αποτέλεσμα και της δικής μας συμπεριφοράς. Αλλά και στην κατανόηση των δικών μας συναισθημάτων ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς των άλλων. Φεύγοντας από την αγκαλιά του νηπιαγωγείου έρχονται αντιμέτωπα με την «σκληρή» πραγματικότητα του δημοτικού σχολείου όπου οι πιθανότητες να πέσουν θύματα σχολικού εκφοβισμού δείχνουν να αυξάνονται συνεχώς. Η θωράκιση λοιπόν των παιδιών απέναντι σε συμπεριφορές που τα φέρνουν σε δύσκολη θέση φαντάζει όλο και πιο επιτακτική. Με τις σκέψεις αυτές οδηγηθήκαμε στην πραγματοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος. Βασική μας  επιδίωξη η ψυχική υγεία των παιδιών.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ  

Ψυχική υγεία, διαχείριση συναισθημάτων, θετικά και αρνητικά συναισθήματα, διαπροσωπικές σχέσεις.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο σχολείο εστιάζουμε περισσότερο στην ανάπτυξη και απόκτηση από τα παιδιά, των δεξιοτήτων εκείνων που τους είναι απαραίτητες για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Τα συναισθήματά τους και ο τρόπος που τα εκφράζουν, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα στην προσπάθειά μας να τους μάθουμε να αναγνωρίζουν, για παράδειγμα, τους αριθμούς, τα γράμματα κ.α. Ωστόσο τα συναισθήματά τους και ο τρόπος που τα διαχειρίζονται έχει άμεση σχέση με την αυτορύθμισή τους και τη γενικότερη στάση τους απέναντι στο σχολείο. Έτσι λοιπόν αποφασίσαμε την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος, με την πεποίθηση ότι το ταξίδι στον κόσμο των συναισθημάτων των παιδιών θα είναι μαγικό.     

ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν να συνειδητοποιήσουν  τα παιδιά καταρχήν τα συναισθήματά τους, να αντιληφθούν ότι αυτά τα  συναισθήματα τα εκφράζουμε αλλά και τους τρόπους με τους οποίους τα εκφράζουμε  καθώς και τη σπουδαιότητά τους στη συναισθηματική τους ανάπτυξη. Οι στόχοι ήταν οι ακόλουθοι:

• να γνωρίσουν τα συναισθήματα και κυρίως αυτά της χαράς, της λύπης, του θυμού και του φόβου.
• να μάθουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα είτε με την παρατήρηση πραγματικών προσώπων, είτε μέσα από εικόνες και  καταστάσεις.
• να συνειδητοποιήσουν ότι τα συναισθήματα μας συνδέονται με τη διάθεση του καθενός.
• να μάθουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, ιδίως τα αρνητικά, λαμβάνοντας υπόψη τη συναισθηματική κατάσταση των γύρω τους.
• Με την ανάπτυξη του αυτοελέγχου τους να μπορέσουν να ενταχθούν ομαλά στο κοινωνικό περιβάλλον και να δημιουργήσουν στενές διαπροσωπικές σχέσεις.
• να υιοθετήσουν συμπεριφορές συνεργασίας και ομαδικότητας.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ

Δουλέψαμε διαθεματικά συνδέοντας τις δραστηριότητες με τις γνωστικές περιοχές του ΑΠΣ του νηπιαγωγείου.

Γλώσσα: Αναφορικά με την προφορική επικοινωνία, εμπλούτισαν το λεξιλόγιό τους με νέες λέξεις. Έμαθαν να εκφράζονται σχετικά με τα συναισθήματά τους και να αιτιολογούν αυτά που λένε. Έμαθαν να σέβονται τον άλλο όταν εκείνος εκφράζεται και να περιμένουν τη σειρά τους. Μπόρεσαν να αναγνωρίζουν λέξεις όπως χαρά, λύπη και να τις αντιγράφουν. Έλυσαν σταυρόλεξα  που είχαν σχέση με τα συναισθήματα. Έφτιαξαν τις δικές τους ιστορίες με αρχή, μέση και τέλος.   

Μαθηματικά: Έκαναν καταμετρήσεις γράφοντας αριθμούς, ταξινομήσεις, σειροθετήσεις.  

Μελέτη Περιβάλλοντος: Συνειδητοποίησαν ότι όλοι οι άνθρωποι γύρω μας έχουν συναισθήματα που τα εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας.

Δημιουργία και έκφραση: Έφτιαξαν ατομικές και ομαδικές κατασκευές χρησιμοποιώντας διάφορα υλικά. Παίζοντας θεατρικό παιχνίδι μπόρεσαν να βιώσουν καλύτερα τα συναισθήματα που περιγράφαμε. Ήρθαν σε επαφή με διάφορα είδη τέχνης και έμαθαν να απολαμβάνουν και να εκτιμούν αυτό που βλέπουν.

Νέες Τεχνολογίες: Περιπλανηθήκαμε στο διαδίκτυο ψάχνοντας εικόνες που απεικόνιζαν  διαφορετικά  συναισθήματα. Παίξαμε παιχνίδια και φτιάξαμε «ηλεκτρονικές ζωγραφιές».

Την πρώτη κιόλας μέρα της σχολικής χρονιάς αρχίσαμε να μιλάμε για τα συναισθήματά μας. Πάνω σε ένα ανεμόμυλο είχαμε κολλήσει χαρούμενα παιδικά  προσωπάκια. Γυρνώντας τον ανεμόμυλο η χαρά σκορπούσε παντού στο σχολείο μας. Έτσι όλοι μας αρχίσαμε να χαμογελάμε και το κλίμα της τάξης μας ήταν πολύ χαρούμενο. Από τις πρώτες μέρες το σύνθημά μας ήταν: «τέσσερις  όταν δείξει το ρολόι τούτο δω,  χαρούμενοι όλοι φεύγουμε από το σχολειό». Στις αρχές τις σχολικής χρονιάς λοιπόν τα παιδιά ενθαρρύνονταν να μιλούν για το πώς νιώθουν. Όταν κάποιος δεν αισθανόταν χαρούμενος τα υπόλοιπα παιδιά τις περισσότερες φορές το παρατηρούσαν και το επεσήμαναν. Αρχικά με την παρότρυνση της νηπιαγωγού και αργότερα με πρωτοβουλία των παιδιών. Το λυπημένο παιδί ενθαρρύνονταν να μιλήσει γι αυτό που του προκάλεσε τα δυσάρεστα συναισθήματα. Κάθε φορά η νηπιαγωγός προέτρεπε τα παιδιά να πουν την άποψη τους για το τι έπρεπε να γίνει προκειμένου ο συμμαθητής τους να πάψει να είναι στεναχωρημένος. Κάθε φορά όλο και περισσότερες απόψεις συνέκλιναν στην έννοια της συνεργασίας και της φιλίας. Η έκφραση των συναισθημάτων μας αποτέλεσε ένα εργαλείο διαχείρισης των καθημερινών συγκρούσεων στο σχολείο μας αλλά και ένα μέσο για να βοηθήσει τα παιδιά να δεθούν ως ομάδα και να συσφίξουν οι μεταξύ τους σχέσεις. Κάθε μέρα που περνούσε η μέθοδος αυτή λειτουργούσε καλύτερα αφού τα παιδιά δεν έλεγαν για παράδειγμα: « κυρία ο Γιώργος με πειράζει» αλλά « Γιώργο μην το κάνεις αυτό γιατί με ενοχλεί και με στεναχωρεί».

Ιδιαίτερη έμφαση δώσαμε στην «ενσυναίσθηση» δηλαδή στη συμμετοχή μας στη συναισθηματική εμπειρία του άλλου. Με φράσεις όπως: « θα ήθελες εσύ να νιώθεις έτσι όταν σε κλωτσάνε» προσπαθήσαμε το κάθε παιδί να μπει στη θέση του άλλου.  Αποδείχτηκε πολύ γρήγορα αποτελεσματική μέθοδος πρόληψης αλλά και επίλυσης των διαφόρων συγκρούσεων.

Στη δική μας τάξη λοιπόν εντάξαμε πολύ νωρίς τα συναισθήματα στην καθημερινή μας ρουτίνα. Εκτός από το παρουσιολόγιο, το ημερολόγιο και τον καιρό ρυθμίζουμε και το «Ρολόι των συναισθημάτων μας». Κάθε παιδάκι τοποθετεί το δείκτη στην εικόνα εκείνη που αντιπροσωπεύει το συναίσθημα που νιώθει. Στη συνέχεια έπρεπε να εξηγήσει τους λόγους που επέλεξε τη συγκεκριμένη εικόνα. Αυτό ήταν και το ερέθισμα για να μιλήσει για το πώς νιώθει.

Είχαμε αποφασίσει με τις συναδέλφισσες ότι η χαρά ήταν το συναίσθημα με το οποίο θα έπρεπε να αρχίσουμε. Η αφορμή δεν άργησε να δοθεί. Τα γενέθλια ενός παιδιού τα οποία έδωσαν ένα ιδιαίτερα χαρούμενο τόνο στην τάξη μας. Τα παιδιά ενθαρρύνθηκαν να μιλήσουν για το πώς ένιωθαν τη δεδομένη στιγμή. Αφού εκφραστήκαμε όλοι και ύστερα από μια μακρά συζήτηση καταλήξαμε στο ότι όλα αυτά που νιώθουμε τα λέμε συναισθήματα. Συμφωνήσαμε στο ότι θέλουμε να μάθουμε περισσότερα για αυτά και φτιάξαμε το ιστόγραμμα μας.  Ήμασταν πολύ χαρούμενοι λόγω των γενεθλίων και  αρχίσαμε να μιλάμε για καταστάσεις και πράγματα τα οποία μας κάνουν χαρούμενους. Κάποιος σηκώθηκε αυθόρμητα και μας έκανε πώς γελάει όταν είναι χαρούμενος. Με αφορμή αυτό δείξαμε όλοι με το πρόσωπό μας αλλά και με το σώμα μας πώς κάνουμε όταν είμαστε χαρούμενοι. Εκφράσαμε τη χαρά μας με το χαμόγελο, το γέλιο, το σιγομουρμούρισμα, το τραγούδι αλλά και με το χοροπηδητό. Προσπαθήσαμε να κάνουμε το διπλανό μας να γελάσει με διάφορες γκριμάτσες, χειρονομίες και αστεία. Παίξαμε τα μπαλόνια της χαράς. Μοιράσαμε αστεία αξεσουάρ στα παιδιά γίναμε αστείοι κλόουν και με τη συνοδεία ζωηρής μουσικής παίξαμε, χοροπηδήσαμε ανταλλάσσαμε τα μπαλόνια και γελάσαμε πολύ. Τόσο πολύ που σκεφτήκαμε να κάνουμε διαγωνισμό γέλιου. Νικητές βγήκαμε όλοι γιατί δε θέλαμε να υπάρχει κανείς στενοχωρημένος

Διαβάσαμε το παραμύθι «Ο κάστορας και η ηχώ»  στο οποίο ο κάστορας όταν τελικά αποκτά φίλους νιώθει πολύ χαρούμενος και το δραματοποιήσαμε. Ήταν μια δραματοποίηση που μας διασκέδασε αλλά και μας προβλημάτισε. Πυροδότησε μια έντονη, θα λέγαμε, συζήτηση με μερικά παιδιά να λένε για παράδειγμα: «Εσένα σε έχω φίλο εσένα όχι». Ξεκινήσαμε λοιπόν να συζητάμε για την αξία της φιλίας. Γιατί έχουμε φίλους, τι μας προσφέρουν οι φίλοι, είναι ωραίο να έχουμε φίλους, πως θα ήταν η ζωή μας χωρίς φίλους ήταν μερικά από τα ερωτήματα που μας απασχόλησαν. Τα παραπάνω ερωτήματα τα συγκεκριμενοποιήσαμε αναφορικά με τη ζωή μας στο σχολείο. Πως θα ήμασταν μέσα στην τάξη μας. Θα κάναμε πιο πολλά πράγματα μόνοι μας ή με τη βοήθεια των φίλων μας. Οι πύργοι που φτιάχνουμε τα πρωινά στη γωνιά του οικοδομικού υλικού θα ήταν πιο ψηλοί εάν τους φτιάχναμε μόνοι μας ή παρέα με τους φίλους μας; Μπορούμε να παίξουμε μαμά και παιδί μόνοι μας; Όταν κάποιος δυσκολεύεται σε μια εργασία  τι θα έκανε εάν δεν είχε το φίλο του να τον βοηθήσει; Εμείς εάν δυσκολευόμασταν τι θα κάναμε; Οι διάφορες αφίσες που κατά καιρούς φτιάχνουμε όλοι μαζί θα ήταν τόσο ωραίες εάν δούλευε ο καθένας μοναχός του; Αυτά τα ερωτήματα που φυσικά δεν διατυπώθηκαν μέσα σε μία μέρα αλλά αναδύονταν μέσα από την καθημερινότητά μας μέσα στο σχολείο, μας έκαναν να σκεφτούμε την αξία όχι μόνο της φιλίας αλλά και της αρμονικής συνεργασίας με τους άλλους. Μας βοήθησαν να συνειδητοποιήσουμε τον εαυτό μας αλλά και την ύπαρξη του άλλου. Όσο σημαντικοί είμαστε εμείς τόσο σημαντικοί είναι και οι άλλοι. Άρα όσο σημαντικά είναι αυτά που νιώθουμε εμείς άλλο τόσο σημαντικά είναι αυτά που νιώθουν και οι άλλοι. Όσο σημαντικό είναι να νιώθουμε εμείς χαρούμενοι άλλο τόσο σημαντικό είναι να νιώθουν χαρούμενοι και οι άλλοι. Αρχίζαμε έτσι σιγά  σιγά να μπαίνουμε στη θέση του άλλου και να μοιραζόμαστε τη συναισθηματική του εμπειρία. Αφού προηγουμένως είχαμε καταλήξει στο ότι μας αρέσει να βλέπουμε γύρω μας χαρούμενα προσωπάκια αρχίσαμε να σκεφτόμαστε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για αυτό. Να μην ενοχλούμε τους φίλους μας, να μην τους κλωτσάμε, να μην τους κοροϊδεύουμε, να τους παίζουμε ήταν μερικά από τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε. Συζητήσαμε για το  τι είναι αυτό  που μας κάνει χαρούμενους σχετικά με το φίλο μας και το καταγράψαμε. Συνειδητοποιήσαμε πόσο πολύ εξαρτάται η δική μας καλή διάθεση από τη  σχέση μας με τους φίλους μας. Αλλά και πόσο η καλή διάθεση των φίλων μας εξαρτάται από εμάς. Έτσι αβίαστα καταλήξαμε στο ότι δεν φτάνει μόνο εμείς να προσέχουμε τη συμπεριφορά μας προς εκείνους, αλλά και οι φίλοι μας για να είναι φίλοι μας, πρέπει να δείχνουν ότι μας νοιάζονται με διάφορους τρόπους.

Τονίσαμε επίσης ότι δεν πρέπει σε κανέναν συμμαθητή μας  να επιτρέπουμε να μας συμπεριφέρεται με τρόπο που δεν μας αρέσει. Λάβαμε μέρος στη δράση για το σχολικό εκφοβισμό που ανέπτυξε ο σύλλογος εκπαιδευτικών Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και δώσαμε τη δική μας συνέχεια και κατάληξη στην ιστορία με τίτλο «Τα Ζουζουνοπροβλήματα». Εικονογραφήσαμε την ιστορία και τη φτιάξαμε σε βιβλίο. Δείξαμε εικόνες με χαρούμενα παιδιά και αρχίσαμε τις υποθέσεις για το τι είναι αυτά που τα κάνουν να νιώθουν χαρούμενα. Τα παιδιά σε φύλλο εργασίας ζωγράφισαν τον εαυτό τους χαρούμενο. Ζωγράφισαν αυτό που τα κάνει να νιώθουν χαρούμενα. Ο Δημήτρης που είναι της τεχνολογίας και αγαπάει πολύ τους υπολογιστές, ήθελε να κάνει «ηλεκτρονική ζωγραφιά». Έτσι βρεθήκαμε να ζωγραφίζουμε στον υπολογιστή χαρούμενα προσωπάκια.  Από διάφορα προσωπάκια χρωμάτισαν μόνο τα χαρούμενα. Μέτρησαν χαρούμενα προσωπάκια. Ταξινόμησαν εικόνες ως προς το συναίσθημα της χαράς. Με αφορμή την επίσκεψη στο νηπιαγωγείο μας της συγγραφέως και ποιήτριας Θεοδοσίας Αργυράκη γίναμε ταξιδιώτες. Πήραμε τα καραβάκια μας και ταξιδέψαμε στη χώρα της χαραϊβικής. Σαν πειρατές γράψαμε τη δική μας περιπέτεια.   Επίσης τα παιδιά έβαλαν σε χρονική σειρά τρεις εικόνες και προσπάθησαν να συνθέσουν την ιστορία και να μας την διηγηθούν. Προχωρήσαμε ακόμα παραπέρα. Το κάθε παιδί συνέθεσε τη δική του χαρούμενη ιστορία. Έπρεπε να μας τη διηγηθεί με χαρούμενο τρόπο και στο τέλος της να προσπαθήσει να μας κάνει να γελάσουμε όσο το δυνατόν πιο δυνατά. Το τμήμα μας είναι πολυπληθές  και έτσι η  δραστηριότητα αυτή  κράτησε αρκετές εβδομάδες. Σε όλη τη διάρκεια αυτών των εβδομάδων τα παιδιά ήταν ενθουσιασμένα και αγωνιούσαν για το πότε θα έλεγε το καθένα τη δική του ιστορία. Μεγάλο μέρος των ελεύθερων δραστηριοτήτων μονοπωλούσαν οι συζητήσεις για τους ήρωες που είχαν οι ιστορίες τους, τις περιπέτειές τους και το τέλος των περιπετειών τους. Αφού όλοι πια είχαμε διηγηθεί την ιστορία μας ο καθένας άρχισε με τη βοήθεια των νηπιαγωγών να γράφει την ιστορία του και στη συνέχεια να την εικονογραφεί. Το αποτέλεσμα μας ενθουσίασε. Ο καθένας από εμάς είχε μόλις γράψει το δικό του βιβλίο. Ξαφνικά είχαμε όλοι γίνει μικροί συγγραφείς.

Οι παραπάνω δραστηριότητες και ειδικά η συγγραφή των βιβλίων διήρκησαν πολλές ημέρες. Έτσι φτάσαμε και στην Παρασκευή που είναι η ημέρα του κουκλοθέατρου. Το έργο που διαλέξαμε αυτή τη φορά ήταν από το βιβλίο της κ. Δεληκανάκη «Συναισθηματική Αγωγή». Είχε τίτλο « Ο Γάιδαρος σερβιτόρος». Ο γάιδαρος με την αδεξιότητά του μπλέκει σε διάφορες κωμικές καταστάσεις και έτσι μας έκανε να γελάσουμε πολύ, ειδικά όταν έριχνε όλα τα φαγητά πάνω στους πελάτες του εστιατορίου. Όταν δε έπεσε μέσα στις τηγανίτες και σήκωσε σύννεφο τη ζάχαρη τότε ξεκαρδιστήκαμε στα γέλια. Η αφεντικίνα του η κυρία πάπια όμως θύμωσε τόσο πολύ, που τον απέλυσε δίχως δεύτερη κουβέντα.

Ο θυμός της κυρίας πάπιας μας έκανε να αρχίσουμε να μιλάμε γι αυτά που κάνουν εμάς να θυμώνουμε. Τα καταγράψαμε και τα αναρτήσαμε σε εμφανές μέρος για να μπορέσουν να τα δουν όλοι οι γονείς και «να τα προσέξουν πολύ καλά» όπως είπε με αυστηρό ύφος ο Σοφοκλής. Διαβάσαμε πολλά βιβλία για το θυμό, συζητήσαμε πάνω σε αυτά και τα δραματοποιήσαμε. Παρατηρήσαμε και περιγράψαμε πως είναι το πρόσωπό μας, η φωνή μας, το σώμα μας ολόκληρο όταν θυμώνουμε. Η Μαριτίνα, η κοκέτα της τάξης μας, κάποια στιγμή ρώτησε αυθόρμητα «και θυμωμένη είμαι όμορφη κυρία; Να είχαμε κανένα καθρέπτη να βλέπαμε πώς είμαστε». Α! έχω ένα μικρό στην τσάντα μου απάντησε η νηπιαγωγός. Ήταν όμως πολύ μικρός καθρέπτης και δε βλέπαμε ολόκληρο το πρόσωπό μας. Έτσι η Δώρα ρώτησε «κυρία να φέρω ένα πιο μεγάλο που έχω στο δωμάτιό μου;» Η Δώρα μας τον έφερε και εμείς αφιερώσαμε ώρες ατελείωτες κάνοντας γκριμάτσες χαρούμενες, θυμωμένες και ενθουσιαστήκαμε.

Συζητώντας τα πρωινά για τα συναισθήματά μας συμφωνήσαμε στο ότι όλοι οι άνθρωποι θυμώνουν. Άλλοι εύκολα και άλλοι λιγότερο εύκολα. Ακόμα και ο μπαμπάς και η μαμά θυμώνουν. Με τι; Το καταγράψαμε και αυτό για να το θυμόμαστε και να μην τους κάνουμε να θυμώνουν.

Είδαμε εικόνες με καταστάσεις θυμού, τις περιγράψαμε, τις συζητήσαμε, κάναμε υποθέσεις για τα αίτια των συγκεκριμένων συμπεριφορών. Μιλήσαμε για τις διαβαθμίσεις του θυμού π.χ. αγανάκτηση, οργή κ.λ.π. Καταγράψαμε εκφράσεις όπως «είμαι ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί», «νιώθω σα μπαλόνι που φουσκώνει». Τα  παιδιά μιμήθηκαν  τις παραπάνω φράσεις και τις ζωγράφισαν.

Ζωγράφισαν τον εαυτό τους θυμωμένο, στο κόκκινο χαρτί γιατί με το κόκκινο χρώμα συνδέσαμε το θυμό. Μετρήσαμε θυμωμένα προσωπάκια, ενώσαμε όμοια θυμωμένα προσωπάκια ταξινομήσαμε και σειροθετήσαμε εικόνες που αποτυπώνουν το συναίσθημα του θυμού.

Μια δραστηριότητα που χαρήκαμε πολύ ήταν το «θυμωμένο κυνηγητό». Τα παιδιά χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα ήταν η ομάδα των χαρούμενων και η άλλη η ομάδα των θυμωμένων. Η χαρούμενη ομάδα ζούσε στην χαρούμενη πολιτεία της και όλα κυλούσαν ήρεμα. Οι άνθρωποι της πάντα με το γέλιο και πολύ ευγενικοί, αντιμετώπιζαν τα πάντα με καλή διάθεση. Τα πρωινά αντάλλασαν χαρούμενες καλημέρες. Χρησιμοποιούσαν τις «μαγικές λέξεις»  ευχαριστώ, παρακαλώ και όλα γίνονταν πιο εύκολα. Ακόμα όμως και όταν κάτι τους ενοχλούσε, μία άλλη μαγική λεξούλα «συγγνώμη» έφτιαχνε τα πράγματα. Αντίθετα στη θυμωμένη πολιτεία τίποτα δεν πήγαινε καλά. Οι καλημέρες που ακούγονταν ήταν πάντα θυμωμένες και με κατεβασμένα τα πρόσωπα. Οι «μαγικές λέξεις» τους ήταν άγνωστες και από παντού ακούγονταν δυνατές φωνές. Τις δυνατές τους φωνές άκουγαν οι πολίτες της χαρούμενης πολιτείας και αποφάσισαν να δουν τι συμβαίνει. Η ιδέα τους όμως δεν ήταν καλή. Μόλις τους είδαν οι θυμωμένοι κάτοικοι άρχισαν να τους φωνάζουν και να τους κυνηγάνε. Άρχισε τότε ένα φοβερό κυνηγητό. Οι κάτοικοι της χαρούμενης πολιτείας όμως σκέφτηκαν κάτι πολύ έξυπνο. Όποιον θυμωμένο έπιαναν, του έβγαζαν τη μάσκα του θυμού και μεμιάς του έφευγε ο θυμός. Γινόταν χαρούμενος και συνέχιζε τη ζωή του στη χαρούμενη πολιτεία  για πάντα. Έτσι στο τέλος όλοι ήμασταν χαρούμενοι και η θυμωμένη πολιτεία δεν υπήρχε πια.

Πλησιάζοντας προς τα Χριστούγεννα το πνεύμα των Χριστουγέννων κατέκλυσε την τάξη μας. Η αγάπη ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα. Είδαμε εικόνες σχετικές με την αγάπη της μαμάς και του μπαμπά, του παππού και της γιαγιάς, την αδελφική αγάπη και την αγάπη μεταξύ των φίλων. Ενθαρρύναμε τα παιδιά να μιλήσουν για τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Μιλήσαμε για το  τι συνηθίζουμε να κάνουμε μαζί τους και τι αγαπάμε πιο πολύ πάνω τους. Μιλήσαμε για την αγάπη μεταξύ των φίλων. Καταγράψαμε τι αγαπάμε πιο πολύ στον φίλο μας και επεκταθήκαμε στην αξία της φιλίας. Όμως, λόγω των ημερών , δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στην αγάπη προς τον συνάνθρωπο και ειδικότερα προς τα παιδιά. Θελήσαμε να δείξουμε έμπρακτα την αγάπη μας. Έτσι αποφασίσαμε όλοι μαζί να μαζέψουμε παιχνίδια σε καλή κατάσταση, που εμείς δεν τα χρειαζόμασταν πια και τα δωρίσαμε.  Ήμασταν τώρα σίγουροι ότι ο Αϊ Βασίλης δε θα ξεχνούσε κανένα παιδί. Για αγάπη και μάλιστα για την πιο σπουδαία αγάπη από όλες,  μιλήσαμε και μια άλλη μέρα στο σχολείο μας. Στη γιορτή της μαμάς. Ο ανεμόμυλος του κυρίου κουάξ-κουάξ, φτιαγμένος αυτή τη φορά από τα μικρά μας τα χεράκια, ήρθε και κόλλησε πάνω στην κάρτα που φτιάξαμε για τη γιορτή της μητέρας.

Αρκετές εβδομάδες μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων το νηπιαγωγείο μας επρόκειτο να παρακολουθήσει τη  θεατρική παράσταση «Ο Μικρός Πρίγκιπας». Στο άκουσμα αυτού του νέου   όλα τα παιδιά  ενθουσιάστηκαν. Όλα εκτός από τον μικρούλη Λευτέρη, ο οποίος είπε ότι χωρίς τη μαμά του δεν έχει ξαναπάει στο θέατρο «εκεί που σβήνουν τα μεγάλα φώτα».   Αυτό μας έδωσε το έναυσμα να αρχίσουμε να μιλάμε για αυτά που μας κάνουν να φοβόμαστε. Το κάθε παιδί ενθαρρύνθηκε να μιλήσει για αυτό που φοβάται πιο πολύ. Σε μικρά χαρτάκια πάνω στα οποία το κάθε παιδί είχε γράψει το όνομά του, η νηπιαγωγός έγραφε εκείνο που το παιδί φοβόταν πιο πολύ. Τα συγκεντρώσαμε σε ένα δοχείο, από αυτά που τα παιδιά έπαιζαν στη γωνιά του κουκλόσπιτου και τα αφήσαμε σε μιαν άκρη. Ένα πρωινό, μετά από κάμποσες μέρες, κάποιο παιδί θέλησε να πάρει το μπωλ για να «μαγειρέψει φαγητό». Μέσα βρήκε τους ξεχασμένους φόβους μας που ήθελε να τους κάνει σούπα. Μετά την προτροπή της νηπιαγωγού, άφησε το μαγείρεμα για να το κάνουμε όλοι μαζί. Πράγματι τους μαγειρέψαμε τόσο καλά, που παραλίγο να τους εξαφανίσουμε. Επειδή όμως το μπωλ το χρειαζόμασταν για το παιχνίδι μας, βάλαμε τους μαγειρεμένους φόβους μέσα σε ένα πολύ μικρούλι βάζο. Τόσο μικρούλι που βλέποντας το να μην μας τρομάζει. Αποφασίσαμε να μην το ξανανοίξουμε ποτέ.     Είδαμε εικόνες που αναπαριστούν εκφράσεις φόβου. Τα παιδιά εκφράστηκαν ελεύθερα σύμφωνα με τις εντυπώσεις που προκάλεσαν οι εικόνες, καθώς σύμφωνα και με τις προσωπικές τους εμπειρίες.  Γίναμε τα τρία γουρουνάκια που φοβούνται το λύκο, τα ποντικάκια που φοβούνται τη γάτα, τα μπαλόνια που φοβούνται μην σκάσουν.

Ζωγραφίσαμε τον εαυτό μας φοβισμένο σε κίτρινο χαρτί γιατί αυτό αποφασίσαμε ότι είναι το χρώμα του φόβου. Ζωγραφίσαμε αυτό που φοβόμαστε πιο πολύ. Μετρήσαμε, ταξινομήσαμε φοβισμένα προσωπάκια και αντιστοιχίσαμε όμοιες εικόνες με φοβισμένα πρόσωπα. Στον υπολογιστή ψάξαμε να βρούμε εικόνες που αναπαριστούν το συναίσθημα του φόβου και κάναμε τις «ηλεκτρονικές ζωγραφιές μας».

Περνώντας ο καιρός και οδεύοντας προς το Πάσχα, οι πίνακες του El Greco με τα Άγια Πάθη έγιναν το επίκεντρο των συζητήσεων μας. Αφού τους περιγράψαμε, μιλήσαμε για το πώς  ο Θεοτοκόπουλος ζωγράφιζε τα πρόσωπα, τα χρώματα που χρησιμοποιούσε καθώς και για τα συναισθήματα που ο κάθε πίνακας χωριστά μας έκανε να αισθανόμαστε. Στις περιγραφές των παιδιών, όπως ήταν φυσικό, κυριάρχησε το συναίσθημα της λύπης. Διαβάσαμε βιβλία για τη λύπη και συζητήσαμε για το τι μας κάνει  λυπημένους. Τα καταγράψαμε όλα μαζί σε πράσινο χαρτί, γιατί συνδέσαμε το πράσινο χρώμα με τη λύπη. Σε μικρά χαρτάκια γράψαμε τι κάνει το κάθε παιδί λυπημένο και τα δώσαμε στην κυρία Λύπη να τα καταπιεί.  Προσπαθήσαμε να θυμηθούμε εάν έχουμε κάνει εμείς κάποιον άλλον να λυπηθεί. Επεκταθήκαμε και στην αξία της συγγνώμης. Τα παιδιά έδειξαν με το πρόσωπο, τη φωνή και το σώμα τους πως εκφράζουμε το συναίσθημα της λύπης. Ζωγράφισαν τον εαυτό τους λυπημένο. Αντιστοίχησαν, μέτρησαν και ταξινόμησαν προσωπάκια λυπημένα. Έβαλαν στη σωστή χρονική τέσσερις εικόνες και συνέθεσαν τη δική τους ιστορία για το τι συνέβη και στεναχωρήθηκε το παιδάκι των εικόνων. Καταλήξαμε στο ότι δε μας αρέσει να αισθανόμαστε λυπημένοι και θα προσπαθήσουμε να μην κάνουμε και τους φίλους μας να αισθάνονται έτσι.       

Αφού είχαμε ολοκληρώσει την ενασχόλησή μας με τα τέσσερα βασικά συναισθήματα της χαράς, του θυμού, του φόβου και της λύπης κατασκευάσαμε τα συννεφάκια των συναισθημάτων. Φτιάξαμε επίσης κάρτες που τα απεικόνιζαν. Κάθε παιδί τραβούσε μια κάρτα και με παντομίμα προσπαθούσε να μας δείξει πιο συναίσθημα απεικόνιζε. Ο νικητής τραβούσε την επόμενη κάρτα. Το συγκεκριμένο παιχνίδι έγινε από τα αγαπημένα των παιδιών. Το παίζουν σχεδόν κάθε μέρα στις ελεύθερες δραστηριότητες μέχρι και σήμερα. Μια άλλη δραστηριότητα που επίσης διασκεδάζουν πολύ είναι να λένε το όνομά τους με τρόπο χαρούμενο, θυμωμένο, φοβισμένο λυπημένο.

Τέτοιου είδους δράσεις δίνουν στα παιδιά τη δυνατότητα να μάθουν να εκφράζονται σχετικά με τα συναισθήματά τους. Να συνειδητοποιούν το πώς νιώθουν και το γιατί νιώθουν έτσι. Να μάθουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους ιδιαίτερα τα αρνητικά. Τα βοηθά να μπουν στη θέση του άλλου και να μοιραστούν τη συναισθηματική του εμπειρία. Με την ανάπτυξη της αυτορύθμισης και της ενσυναίσθησης, τα παιδιά γίνονται πιο ικανά για επιτυχημένες κοινωνικές σχέσεις, ικανότητα που θα τα συνοδεύει  στην ενήλικη ζωή τους και θα ενισχύει την αίσθηση της αυτοεκτίμησής τους.                        

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Δεληκανάκη Ν. (2005). Συναισθηματική Αγωγή. Εκδόσεις Ταξιδευτής. Αθήνα.

Λουκιανού Ε. επιμ.(2005). Τα συναισθήματα των ανθρώπων. Εκδόσεις Σαβάλλας. Αθήνα

Μακ Ντόναλντ Α. (1990).Ο μικρός Κάστορας και η Ηχώ. Εκδόσεις Ε. Ρώσση. Αθήνα

Μορόνι Τρέις (2008).Φόβος Εκδόσεις Μεταίχμιο. Αθήνα

Σπέλμαν Κ. (2009). Όταν είμαι ο εαυτός μου. Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Αθήνα.

Τσορώνη-Γεωργιάδη Γ.(2008). Η βίδρα που φοβόταν το νερό. Εκδόσεις Σαββάλας. Αθήνα

Τσορώνη-Γεωργιάδη Γ.(2009).Ο μεγάλος χνουδωτός. Εκδόσεις Σαββάλας. Αθήνα

Τσορώνη-Γεωργιάδη Γ.(2010).Ο φαντασμένος Λούης. Εκδόσεις Σαβάλλας. Αθήνα

Τσορώνη-Γεωργιάδη Γ.(2011). Το παπί που δεν ήξερε τι να πει. Εκδόσεις Σαββάλας. Αθήνα

Τσορώνη-Γεωργιάδη Γ.(2013). Οι κότες δε λαλούν. Εκδόσεις Σαββάλας. Αθήνα