Ιστορίες για βιβλία και βιβλία με ιστορίες

Πρόγραμμα φιλαναγνωσίας, εξοικείωσης με το βιβλίο και ανάπτυξης της κριτικής και δημιουργικής σκέψης των παιδιών

Ιωάννα Συρράκου, MSc,  Σοφία Νικολιδάκη, Ph.D

(ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ - sofia.nikolidaki@hotmail.com , ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ)

Νηπιαγωγείο Ευρωπαϊκής Παιδείας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το πρόγραμμα με τίτλο «Ιστορίες για βιβλία και βιβλία με ιστορίες» αποτέλεσε μια προσπάθεια γνωριμίας των παιδιών με τον κόσμο των βιβλίων και της γραφής. Το βιβλίο παρουσιάζεται ως πηγή μάθησης, ψυχαγωγίας, έμπνευσης και ως πολιτιστικό προϊόν. Το πλαίσιο τέθηκε από τις εκπαιδευτικούς με τα εξής υποθέματα : το βιβλίο ως αντικείμενο, είδη βιβλίων, ιστορίες από άλλες χώρες, ιστορία της γραφής και αλφάβητα διαφορετικών γλωσσών.  

Οι δραστηριότητες σχεδιάστηκαν, οργανώθηκαν και υλοποιήθηκαν εξ ολοκλήρου από τα παιδιά, τα οποία έδωσαν το δικό τους ρυθμό και δημιουργικότητα, ανέπτυξαν πρωτοβουλίες και είχαν τον πρώτο λόγο στην εξέλιξή του. Ως εναρκτήριο σημείο του προγράμματος θεωρούμε τη χρονική στιγμή όπου τα ίδια τα παιδιά διατύπωσαν προβληματισμούς και θέλησαν να διερευνήσουν απαντήσεις σχετικές με το θέμα των βιβλίων και της γραφής.  Μαζί με τα παιδιά αποτελέσαμε μια μικρή ερευνητική κοινότητα με θέμα έρευνας τα βιβλία και τις ιστορίες τους.

Ιστορίες για βιβλία, βιβλία με ιστορίες (Νηπιαγωγείο Ευρωπαϊκής Παιδείας Ηρακλείου) from sofianikolidaki

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ  

Βιβλία, δημιουργία βιβλίων, ιστορία της γραφής, φιλοσοφία με παιδιά, ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης των παιδιών

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αγάπη για τη λογοτεχνία και το βιβλίο καλλιεργείται από τις πολύ μικρές ηλικίες.  Το βιβλίο παρουσιάζεται ως πηγή μάθησης, ψυχαγωγίας, έμπνευσης και ως πολιτιστικό προϊόν.  Τα παιδιά αναπτύσσουν τη φαντασία, τη δημιουργικότητά τους και έρχονται σε επαφή με τη γλωσσική κληρονομιά τους, καθώς και  άλλων λαών.  Η αναγνώριση διαφορετικών αλφάβητων, η ιστορική ανασκόπηση της γραφής, η αφήγηση ιστοριών και λαϊκών παραμυθιών από διάφορες χώρες, διευρύνει τους ορίζοντες των παιδιών και αβίαστα διαμορφώνει διαπολιτισμικό πλαίσιο στην τάξη του νηπιαγωγείου.

2. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

 Οι κύριοι σκοποί που επιδιώκονται μέσα από την υλοποίηση του προγράμματος στην τάξη είναι  να μπορούν τα παιδιά :

• Να έρθουν σε επαφή με λογοτεχνικά κείμενα και  βιβλία και να καλλιεργηθούν θετικές στάσεις
• Να οδηγηθούν στην παραγωγή προφορικού λόγου
• Να παίξουν και να δημιουργήσουν με βιβλία
• Να γνωρίσουν βιβλία διαφορετικών πολιτισμών και γλώσσας
• Να γνωρίσουν τα νήπια την ιστορική εξέλιξη της γραφής, ως προϊόν πολιτιστικών ανταλλαγών και συνεχών αλληλεπιδράσεων
• Να έρθουν σε επαφή με τα διάφορα αλφάβητα
• Να οδηγηθούν στη δημιουργία δικών τους ιστοριών
• Να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από ποικίλες μορφές τέχνης (π.χ. εικαστικές τέχνες, θέατρο, συγγραφή σεναρίων, εικονογράφηση, δραματοποίηση)
• Να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες (π.χ. χρήση φωτογραφικής μηχανής και υπολογιστή για την εύρεση πληροφοριών σχετικά με το θέμα),
• Να αναπτύξουν πνεύμα συνεργασίας και δεξιότητες για ατομική και ομαδική εργασία

Πιο συγκεκριμένα τα υποθέματα με τα οποία ασχοληθήκαμε είναι τα ακόλουθα :

• Το βιβλίο ως αντικείμενο.
• Είδη βιβλίων
• Βιβλία άλλων γλωσσών.  Διάφορα αλφάβητα.
• Ιστορία της γραφής.

3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Οι κύριες μέθοδοι που υιοθετήθηκαν για τη διεξαγωγή του προγράμματος συνοψίζονται παρακάτω:

• Βιωματική  μέθοδος (learning by doing): Δόθηκε έμφαση στην άμεση ενασχόληση των παιδιών με τα βιβλία και στην άντληση πληροφοριών από άτομα που γνωρίζουν για αυτά όπως π.χ. συγγραφέας, μουσειοπαιδαγωγός, βιβλιοθηκάριος Τα παιδιά καλούνται να βρουν τρόπους δράσης, οργάνωσης και υλοποίησης δραστηριοτήτων σχετικών με το θέμα των βιβλίων, με την υποβοήθηση των εκπαιδευτικών (Dewey, 1990).
• Ερευνητική μέθοδος- Μέθοδος  Project:           Η μέθοδος αυτή προσαρμοσμένη στο πρόγραμμά μας συνίσταται στο να μπορέσουν τα νήπια να επισημάνουν τα διάφορα είδη βιβλίων, τα διαφορετικά αλφάβητα, να διατυπώσουν υποθέσεις, να θέσουν ερωτήματα σχετικά με την προέλευση και χρησιμότητας της γλώσσας και της γραφής, να συλλέξουν πληροφορίες και δεδομένα σχετικά με το θέμα, να επεξεργαστούν τις πληροφορίες που λαμβάνουν, να εξάγουν συμπεράσματα, να τα αξιολογούν και να προχωρούν σε περαιτέρω επίλυση θεμάτων που προκύπτουν (Dewey,1990).
• Διαλογική μέθοδος: Τα παιδιά αποτελούν μια κοινότητα μικρών ερευνητών (community of inquiry) μέσα στην οποία θέτουν ερωτήματα και συζητούν με ανάπτυξη επιχειρημάτων θέματα που αφορούν την προέλευση της γλώσσας και της γραφής, την συγγραφή βιβλίων και σεναρίων (Cam, 1995).
• Συνεργατική μέθοδος: Τα παιδιά ενθαρρύνονται να δουλεύουν σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες, να καταμερίζουν τις εργασίες τους ανάλογα με τις δυνατότητες τους και να παρουσιάζουν την εργασία τους στην ολομέλεια. Ενθαρρύνονται οι δράσεις εντός και εκτός του σχολείου (outdoor activities).  
• Μαθητοκεντρική μέθοδος: Το πρόγραμμα τροποποιείται ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών και τις πρωτοβουλίες που εκείνα αναπτύσσουν.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι κυρίως επικουρικός και διευκολυντικός. Οι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί που παρέχουν στα παιδιά τα υλικά για να εργαστούν, οριοθετούν το πεδίο συζήτησης, διατύπωσης ερωτημάτων και προβληματισμών, καταγράφουν τα πλάνα δράσης των μαθητών και δημιουργούν μια ενθουσιώδη ατμόσφαιρα ώστε τα παιδιά να μπορούν να δουλέψουν. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί ήταν υπεύθυνοι για τις συνεργασίες: α) με τη συγγραφέα  για να μας μιλήσει για θέματα σχετικά με τη συγγραφή βιβλίων β) με τοπικές βιβλιοθήκες και μουσεία γ) με τους γονείς των παιδιών.

4. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ

4.1 ΑΦΟΡΜΗΣΗ

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς  το βιβλίο στο νηπιαγωγείο μας αντιμετωπίζεται ως πηγή μάθησης αλλά και ψυχαγωγίας και ως αφορμή για ποικίλες δραστηριότητες και παιχνίδια.  Ενδεικτικά, κάποιες από τις προπαρασκευαστικές δραστηριότητες που έχουν λάβει χώρα είναι: η συμπλήρωση ή η εξαρχής δημιουργία ιστοριών βάσει μιας εικόνας, ενός ήρωα, μιας αρχικής πρότασης ή τυχαίων  λέξεων, τα παιχνίδια παντομίμας (π.χ. μάντεψε ποιο βιβλίο είμαι), το ανακάτεμα τίτλων από τα βιβλία της βιβλιοθήκης μας ώστε να τους ανασυνθέσουμε ή να δημιουργήσουμε καινούργιους.  Επιπρόσθετα, ποικίλες δραστηριότητες του ημερήσιου προγράμματος περιλαμβάνουν αγωγή συναισθημάτων και έκφρασης, μουσική επένδυση, θεατρικό παιχνίδι, και τέλος δραστηριότητες που συμβάλλουν στην σωματική ενεργοποίηση, στην κινητική έκφραση και στην προώθηση της συνεργασίας.

Ως εναρκτήριο σημείο του προγράμματος θεωρούμε τη χρονική στιγμή όπου τα ίδια τα παιδιά διατύπωσαν προβληματισμούς και θέλησαν να διερευνήσουν απαντήσεις.  Θελήσαμε το πρόγραμμα να ξεκινήσει από ένα ερέθισμα από την πλευρά των παιδιών. Αυτό συνέβη, όταν ένα παιδί ρώτησε πως θυμούνται οι ηθοποιοί τα λόγια τους με αφορμή την παράσταση «Ο μικρός πρίγκηπας» που παρακολουθήσαμε στο θέατρο.  Ακουστήκαν απόψεις όπως: «κάθε μέρα λένε άλλα λόγια», «τα ακούνε στο youtube», «είναι γραμμένα πάνω στην σκηνή».  Αυτή η απορία αποτέλεσε και την αφορμή για την αρχική διερεύνηση.

4.2 ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τα παιδιά διατύπωσαν ερωτήματα όπως: Ποιος γράφει τα σενάρια; Ποιος του λέει τι να γράψει; Πως το βιβλίο έγινε σενάριο; Τι σημαίνει ότι το βιβλίο είναι μεταφρασμένο; Σε άλλες χώρες είναι ίδιο το κείμενο; Ποιος γράφει τα παραμύθια και τις ιστορίες και πως τις ξέρει;  Που γίνονται τα σενάρια και τα βιβλία;  Τα ερωτήματα αυτά γέννησαν άλλα ερωτήματα όπως:

• Πότε μιλάμε; Γιατί μιλάμε;
• Πως επικοινωνούσαν οι άνθρωποι παλιότερα όταν δεν είχε αναπτυχθεί η γλώσσα:
• Γιατί σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη μιλάνε διαφορετικές γλώσσες;
• Πως επικοινωνούν τα ζώα μεταξύ τους;
• Τι είναι τα γράμματα; Γιατί τα έφτιαξαν οι άνθρωποι;
•  Υπάρχει σωστή και λάθος γλώσσα και γραφή;
•   Μπορούμε να φτιάξουμε ένα δικό μας αλφάβητο;
• Μας αρέσουν οι ιστορίες; Γιατί φτιάχνουν οι άνθρωποι ιστορίες και παραμύθια; Γιατί τα γράφουμε σε βιβλία; Παλιότερα που τα έγραφαν;
• Τι ακριβώς είναι αυτά τα σημαδάκια; Τι είναι τα γράμματα; Πού αλλού τα συναντάμε; Τι χρησιμεύουν; Πού τα συναντάμε στην τάξη μας; Από πού θα πάρουμε πληροφορίες; Τι είδη βιβλίων υπάρχουν; Πόσα αλφάβητα υπάρχουν στον κόσμο;

Τα παιδιά συζήτησαν τα ερωτήματα αυτά μεταξύ τους παραθέτοντας επιχειρήματα και δίνοντας συχνά φιλοσοφικές προεκτάσεις, δημιουργώντας μια μικρή κοινότητα έρευνας (Nikolidaki, 2011).   Τα ερωτήματα αυτά διαχύθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του εξαμήνου και αποτέλεσαν την αφόρμηση για προβληματισμό αλλά και δημιουργία, ιδιαίτερα στην ώρα των ελεύθερων δραστηριοτήτων.  Τα παιδιά θέλησαν να φτιάξουν μια γλώσσα που θα χρησιμοποιήσει το σκυλάκι Ρούμπι Ρόζι όταν θα ταξιδεύει. Η γλώσσα περιλαμβάνει κινήσεις, χειρονομίες και ήχους και την γνωρίζουν όλα τα αδέσποτα.  Εικονογράφησαν τις ιδέες τους, δραματοποίησαν τις συναντήσεις των αδέσποτων και έφτιαξαν έναν οδηγό ταξιδιωτικό

4.3  ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Τα παιδιά μέσα από τα βιβλία πήραν πληροφορίες σχετικά με τις ιστορίες των βιβλίων, την πλοκή τους, τους χαρακτήρες, τα σενάρια και μέσα από βιωματικές δραστηριότητες έδωσαν απάντηση στα ίδια τα ερωτήματά τους. Καταρχήν έφτιαξαν σενάρια κουκλοθέατρου. Επέλεξαν για ήρωες κούκλες από τη γωνιά του κουκλοθέατρου και σε ομάδες άρχισαν να γράφουν σενάρια.  Οι ομάδες συζήτησαν τα σενάριά τους για να πάρουν ιδέες και στη συνέχεια τα παρουσίασαν στην ολομέλεια μέσα από το κουκλοθέατρο. Μετά από μια εβδομάδα διαβάσαμε τα σενάρια ξανά για να καταλάβουν τα παιδιά τη μονιμότητα του περιεχομένου της γραφής. Στο πλαίσιο της ομαλής μετάβασης των νηπίων στο δημοτικό σχολείο, έστω και σε πρώιμη φάση, δώσαμε τα σενάρια στα παιδιά της πρώτης δημοτικού. Τα παιδιά της Α δημοτικού έπαιξαν με τις ίδιες κούκλες και εμείς παρακολουθήσαμε το έργο μας ως θεατές αυτή τη φορά. Τα παιδιά εντυπωσιάστηκαν που η γραφή τους ήταν κατανοητή και από άλλους.

Τα παιδιά ενθαρρύνθηκαν να φέρουν από το σπίτι τους διάφορες εκδόσεις του Μικρού Πρίγκιπα. Παρατήρησαν τα διαφορετικά μεγέθη των βιβλίων, τις διαφορετικές εικονογραφήσεις (σε άλλες εκδόσεις ασπρόμαυρες και σε άλλες έγχρωμες), τις διαφορετικές γραμματοσειρές κ.λπ. Με τον τρόπο αυτό μεταβαίνουμε σε δραστηριότητες που έχουν ως στόχο να φέρουν το παιδί σε επαφή με το βιβλίο ως αντικείμενο τόσο εξωτερικά (μορφή, μέγεθος, χρώματα, εξώφυλλο, ποιότητα χαρτιού, υλικό κατασκευής) όσο και εσωτερικά (είδη γραμματοσειρών, εικονογράφηση, στυλ γραφής  κ.λπ.).

Το βιβλίο ως αντικείμενο μας οδηγεί στο να οργανώσουμε τη δανειστική βιβλιοθήκη της τάξης. Τα παιδιά θέτουν τους κανόνες φροντίδας και διατήρησης των βιβλίων (ως αντικειμένων) σε καλή κατάσταση (π.χ. δεν τσαλακώνουμε τα βιβλία, δεν τα πετάμε, δεν τα τραβάμε, δεν τα μουτζουρώνουμε) και μιλάμε για τα δικαιώματα του αναγνώστη. Ορίζουμε την Παρασκευή ως μέρα δανειστικής βιβλιοθήκης και τα παιδιά εξοικειώνονται με τη διαδικασία δανεισμού βιβλίων (επιλογή βιβλίου, υπογραφή στο βιβλίο «εξερχομένων», συμπλήρωση ενός φύλλου εργασίας με τα παιδιά να αναπαριστούν ό,τι τους άρεσε πιο πολύ από το βιβλίο, επιστροφή του βιβλίου προκειμένου να δανειστούν επόμενο κ.λπ.) .

Η επίσκεψη στη δημοτική βιβλιοθήκη επιτρέπει στα παιδιά να εξοικειωθούν ακόμη περισσότερο με τα διαφορετικά είδη βιβλίων και αυτή τη φορά να παρατηρήσουν τις διαφορές όχι μόνο στη μορφή αλλά και το περιεχόμενό τους. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με βιβλία παραμύθια, βιβλία με ιστορίες, πληροφοριακά βιβλία, κόμικς, βιβλία ποίησης αλλά και ποικίλο έντυπο υλικό (π.χ. εφημερίδες, περιοδικά, κατάλογοι μενού, διαφημιστικά φυλλάδια). Τα παιδιά εμπνέονται και αρχίζουν να εκδηλώνουν ενδιαφέρον για να φτιάξουν τα δικά τους βιβλία. Φτιάχνουν παραμύθια και ιστορίες, βιβλία συνταγών και μενού, καταλόγους εστιατορίων, ακόμη και reference books για το διάστημα και το σώμα καθώς και διαφημιστικά φυλλάδια με συμβουλές προστασίας των αδέσποτων ζώων. Με  ένα pop up 3D book τα παιδιά ενθουσιάζονται και φτιάχνουν τα δικά τους τρισδιάστατα βιβλία με απλές τεχνικές που μαθαίνουμε μέσα από  την αναζήτησή μας σε σχετικούς διαδικτυακούς τόπους.

Η γωνιά της γραφής υπήρξε άλλο ένα σημείο στο οποίο τα παιδιά μπορούσαν είτε μόνα τους είτε σε μικρές ομάδες να δημιουργήσουν τα δικά τους βιβλία. Τα ερεθίσματα δίνονταν είτε από τις νηπιαγωγούς, είτε από τα ίδια τα παιδιά (π.χ. εικονογράφηση ιστοριών και ποιημάτων, βιβλία με ευχές για τη γιορτή της μαμάς).

Η πρόσκληση ενός συγγραφέα στο νηπιαγωγείο βοήθησε τα παιδιά, μέσα από συνέντευξη που τα ίδια πήραν, να γνωρίσουν περισσότερο τη δουλειά ενός συγγραφέα και να πάρουν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως ποιος γράφει τα βιβλία, από πού παίρνει έμπνευση, γιατί τα γράφει κ.λπ. Τα παιδιά απολαμβάνουν την ανάγνωση ενός βιβλίου από τον ίδιο το συγγραφέα του και μια σειρά παιγνιωδών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στη συνέχεια.  Τέτοιες δραστηριότητες όπως είναι η αναδιήγηση του παραμυθιού, η δραματοποίηση και η εικονογράφηση γίνονται συνηθισμένες τακτικές στη τάξη μας. Λεκτικά παιχνίδια όπως π.χ. το παιχνίδι με τις λέξεις, εύρεση σύνθετων λέξεων γίνονται επίσης συχνά. Επιπλέον, τα παιδιά εξοικειώνονται στη διατύπωση ερωτημάτων εμβάθυνσης του τύπου ποιος, τι, που, πότε, γιατί και πώς και στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης των παιδιών. Η περαιτέρω ανάλυση παραμυθιών στη τάξη οδήγησε συχνά τη σκέψη των παιδιών σε φιλοσοφικά μονοπάτια όπως π.χ. στην έννοια της ζωής και του θανάτου με αφορμή το ποίημα «ποδηλάτισσα» του Ο. Ελύτη.

Η ενασχόληση με τη γλώσσα και τη γραφή ήταν αναπόφευκτη όταν ασχολούμαστε με ένα θέμα όπως είναι το βιβλίο. Τα παιδιά μέσα από συζητήσεις συνειδητοποίησαν την ανάγκη των ανθρώπων να επικοινωνούν μεταξύ τους, να λένε ιστορίες και να τις γράφουν με σκοπό κυρίως τη διατήρησή τους. Τα παιδιά συνειδητοποιούν ότι πολλά παλιά παραμύθια, δημοτικά τραγούδια και ποιήματα έχουν διασωθεί λόγω της προφορικής παράδοσης αλλά κυρίως λόγω της γραφής. Τα παιδιά ενθαρρύνθηκαν να ψάξουν σε βιβλία και στο Internet διαφορετικά είδη γραφών ανά τους αιώνες και σε διαφορετικούς τόπους. Ήρθαν σε επαφή με τα αλφάβητα γλωσσών όπως τ΄αραβικά, τα εβραϊκά, τα κινέζικα κ.λπ.

Τα παιδιά «διάβασαν» ιερογλυφικά, μινωικά ιερογλυφικά και είδαν το Δίσκο της Φαιστού. Η επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου έδωσε την ευκαιρία στα παιδιά να δουν διαφορετικά αλφάβητα τα οποία αποτέλεσαν στη συνέχεια πηγή έμπνευσης. Δημιούργησαν τα δικά τους ιερογλυφικά και επεσήμαναν τις διαφορές από τη δική μας γλώσσα.

Αυτό μας οδήγησε στο να φτιάξουμε το δικό μας φανταστικό αλφάβητο. Κάπου εκεί προέκυψαν ερωτήσεις που ένωσαν τα δυο πρότζεκτ που «έτρεχαν» στο νηπιαγωγείο. Πέρα από βιβλιαράκια και φυλλάδια που έγραφαν τα παιδιά με θέμα τα αδέσποτα ζώα και τη προστασία τους, τα παιδιά ενδιαφέρθηκαν να μάθουν αν τα ζώα έχουν γλώσσα και αν επικοινωνούν μεταξύ τους. Ερωτήσεις όπως «μιλάνε τα ζώα;», «πώς καταλαβαίνουν το ένα το άλλο;» μας οδήγησαν σε «φιλοσοφικού τύπου ερωτήματα» καθώς και στην οργάνωση εκδρομής στο μουσείο Λυχνοστάτης με σκοπό τη μελέτη των μελισσών και των τρόπων επικοινωνίας τους μέσα στην κυψέλη για την παρασκευή μελιού.

Λόγω του ότι το πρόγραμμα με τα αδέσποτα ζώα απέκτησε ευρωπαϊκή διάσταση, ήταν αναμενόμενο να επηρεαστεί και το παρόν project. Τα παιδιά αποφάσισαν να φτιάξουν ένα βιβλίο για ένα αδέσποτο ζωάκι, τη Ρούμπι Ρόζι, που αλλάζει τη μοίρα του, ταξιδεύει στην Ευρώπη και γνωρίζει νέους φίλους. Με τον τρόπο αυτό συστήθηκαν στα παιδιά διάφορες λατινογενείς γλώσσες. Τα παιδιά έμαθαν να λένε κυρίως αλλά και να γράφουν βασικές λεξούλες σε διάφορες γλώσσες (π.χ. γεια, καλημέρα, αγαπάτε τα ζώα κ.λπ.) Επίσης, οι επισκέψεις των παιδιών από διαφορετικά τμήματα του σχολείου που μιλούν ξένες γλώσσες βοήθησε τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με διαφορετικές γλώσσες και ακούσματα. Τελικό προϊόν ήταν η σύνδεση των δυο project και η κατασκευή ενός ebook με αφορμή το ταξίδι ενός αδέσποτου σκυλιού, της Ρούμπι Ρόζι σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.

4.4 ΑΞΙΟΛΟΓΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος, τα παιδιά ανέπτυξαν πρωτοβουλίες και είχαν τον πρώτο λόγο στην εξέλιξή του.  Η γραφή σεναρίων για το κουκλοθέατρο από τα ίδια τα παιδιά ήταν ιδιαίτερη στιγμή του προγράμματος διότι: α) τα παιδιά συνεργάστηκαν μεταξύ τους στο πώς θα κατανείμουν τους ρόλους, τι θα γράψει ο καθένας και πώς η σύνθεση όλων θα βγάζει νόημα, β) ανέπτυξαν τη κριτική και δημιουργική τους σκέψη και γ) επέδειξαν υψηλό βαθμό αυτενέργειας αφού όλα έγιναν με δική τους πρωτοβουλία και με εμάς τους εκπαιδευτικούς να λειτουργούμε ως σύμβουλοι, όποτε μας ζητήθηκε.

Η συγγραφή βιβλίων καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς ήταν επίσης ένα σημαντικό γεγονός του προγράμματος. Τα παιδιά έφτιαξαν βιβλία συνταγών (π.χ. τα ψαρικά της Ανθής), κόμικς, παραμύθια ατομικά και ομαδικά, βιβλία με ασκήσεις αριθμητικής, βιβλία με το αλφάβητο, σενάρια αλλά και Pop up books. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τα παιδιά μεταφέρουν μια «γνώση» σε διαφορετικά πεδία. Για παράδειγμα, η ιδέα των κρυμμένων αντικειμένων σε ένα Pop up βιβλίο μεταφέρεται και στις εφευρέσεις που βελτιώνουν τη ζωή των αδέσποτων ζώων. Τούτο γίνεται δίχως δική μας υπόδειξη αλλά μέσω των παιδιών και των συζητήσεων που έχουν μεταξύ τους.  Επίσης, οι εμπειρίες των παιδιών (ακρόαση της όπερας «Μαγικός Αυλός») μέσα στην τάξη τα οδηγούν να φτιάξουν  μουσικά βιβλία με νότες και να αντιληφθούν ότι η μουσική έχει επίσης τη δική της γλώσσα.

Εικόνα 1 .Pop up book         Εικόνα 2 Απόσπασμα από βιβλίο νηπίου         Εικόνα 3. Βιβλίο συνταγών

Τα παιδιά πειραματίστηκαν με διαφορετικά είδη γραφής  (π.χ. ιερογλυφικά, χρήση του ελληνικού αλφάβητου αλλά και του λατινικού μέσα από διαφορετικές ξένες γλώσσες) κατά τις ελεύθερες δραστηριότητες και όχι μόνο κατά τη διάρκεια των οργανωμένων δραστηριοτήτων. Τα παιδιά συνειδητοποίησαν την αναγκαιότητα της γραφής και κατέβαλαν προσπάθειες για να την κατακτήσουν διότι την εξέλαβαν ως μορφή επικοινωνίας. Η γραφή και η καταγραφή σημειώσεων έγινε συνήθεια κάποιων νηπίων που ήθελαν να καταγράψουν κάτι προκειμένου να μην το ξεχάσουν (π.χ. τα σημειώματα της Αγάπης για το πώς πέρασε το Σαββατοκύριακο και το σημείωμα για τη κατανομή εργασιών). Το σημαντικότερο είναι ότι τα περισσότερα παιδιά έμαθαν να γράφουν, όχι γιατί διδαχτήκαν τα γράμματα και έγραψαν το καθένα κάμποσες φορές, αλλά γιατί ήρθαν σε επαφή με πολλά γραπτά κείμενα και για διάφορους λόγους και απλά εξοικειώθηκαν!

       Εικόνα 4. Ιερογλυφικά            Εικόνα 5. Ο δίσκος της Φαιστού

Η «ανακάλυψη» του καρμπόν και της τυπογραφίας με τελείως τυχαίο τρόπο αποτέλεσε ένα ευχάριστο ξάφνιασμα τόσο για τα παιδιά όσο και για τους εκπαιδευτικούς. Ένα παιδί είχε ζωγραφίσει με μαύρο παστέλ τη μια πλευρά της κόλλας του. Τυχαία έγραψε κάτι στην πίσω μεριά της ενώ η κόλλα ακουμπούσε σε κάποια άλλη. Το παιδί είδε να μεταφέρεται στην άλλη κόλλα η γραφή. Στιγμή μαγείας για τα παιδιά και κάπως έτσι μιλήσαμε για το πώς προέκυψε η τυπογραφία! Στη συνέχεια τα παιδιά βάλθηκαν να φτιάχνουν τα δικά τους καρμπόν!

Εικόνα 6. Καρμπόν με μαύρο παστέλ

Τέλος, σημαντική είναι η σύνδεση των δυο Project με τη δράση των Teachers for Europe  που στοχεύει στην εξοικείωση των παιδιών με τη γλώσσα, την κουλτούρα και των πολιτισμό χωρών της ευρωπαϊκής ένωσης, καθώς και τη σταδιακή διαμόρφωση ευρωπαϊκής ταυτότητας.  Τα παιδιά με τρόπο φυσικό είδαν να συνδέονται όλα τα διδακτικά αντικείμενα μεταξύ τους σαν τα κομμάτια ενός πάζλ σε μια ευρύτερη εικόνα που είχε νόημα. Άλλωστε η γνώση, οι εμπειρίες από όπου τις λαμβάνουμε αλληλοεμπλέκονται, συνυφαίνονται και νοηματοδοτούν το τελικό αποτέλεσμα τόσο για τα παιδιά όσο και για τους εκπαιδευτικούς και την εκπαιδευτική διαδικασία.

4.5 ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΤΟ PROJECT ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΙΣΧΥΟΥΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Το προτεινόμενο πρόγραμμα εμπίπτει σε όλες τις θεματικές σύμφωνα με το Α.Π. των Ευρωπαϊκών σχολείων, α) «Εγώ και το Περιβάλλον», όπου το παιδί γνωρίζει καλύτερα το περιβάλλον του, άψυχο και έμψυχο, και έρχεται σε επαφή με τον περιβάλλοντα γραπτό και προφορικό λόγο, β) «Εγώ και οι άλλοι», όπου το παιδί χρησιμοποιεί τον γραπτό και προφορικό λόγο με σκοπό να επικοινωνήσει με τους άλλους και να ανταλλάξει ιδέες, εμπειρίες και συναισθήματα  γ) «Εγώ ως άτομο», όπου το παιδί μαθαίνει περισσότερα πράγματα για τον εαυτό του μέσα από την λογοτεχνική ανάγνωση και την έκφρασή του με όλους τους δυνατούς τρόπους  και δ) «Εγώ και το σώμα μου», όπου το παιδί αναπτύσσει δεξιότητες όπως είναι η ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας , η χρήση εργαλείων κ.λπ. Τα παιδιά μαθαίνουν τον εαυτό τους και πώς να ζουν καλύτερα (learning to be), μαθαίνουν να συνυπάρχουν με τους άλλους (learning to live with the others) και να κάνουν πράγματα (learning to do and to know) (European Schools Office of the Secretary-General, 2011).

5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

5.1   ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ (Peer learning and reviewing)

Ένα από τα θετικά σημεία του προγράμματος ήταν η εργασία των παιδιών σε ομάδες και η αυτοαξιολόγησή τους σχετικά τόσο με την πορεία που ακολούθησαν ως ομάδα στην κάθε εργασία που αναλάμβαναν όσο και με το αποτέλεσμα. Τα παιδιά έμαθαν: α) να διακρίνουν πότε δουλεύουν σωστά και παραγωγικά και να αναφέρουν την αξία της συνεργασίας με τους άλλους, της σωστής ακρόασης των άλλων, της σύνδεσης των ιδεών του ενός με του άλλου, β) να παραδέχονται τι πήγε λάθος στις εκάστοτε συνεργασίες τους (π.χ. δεν μοιράζονταν υλικά, δεν άκουγαν ο ένας τον άλλο, έκανε ο καθένας τα δικά του) και πώς μπορούν την επόμενη φορά να δουλέψουν καλύτερα, γ) να συνεργάζονται μεταξύ τους και να μαθαίνει ο ένας από τον άλλο (π.χ. κάποιος που ήταν καλός στο κόψιμο μπορούσε να βοηθήσει κάποιον πιο αδύνατο και να του μάθει τεχνικές για καλύτερο κόψιμο χωρίς την επέμβαση του εκπαιδευτικού, δ) να βελτιώσουν την ικανότητά τους για γραφή και ανάγνωση μέσα από παιγνιώδεις και φυσικές διεργασίες.

Συχνά τα αποτελέσματα της εργασίας μας γίνονταν στην ολομέλεια οπότε όλοι επωφελούνταν από τις καλές πρακτικές που ανέπτυσσε η κάθε ομάδα ή από ατομικές καλές πρωτοβουλίες και ιδέες.

5.2   ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

Κυρίαρχα στην σχεδίαση της εκπαιδευτικής διαδικασίας ήταν οι ανάγκες και οι αναζητήσεις των παιδιών, με εμάς τους εκπαιδευτικούς να έχουμε τον ρόλο του ανατροφοδότη και παρόχου.  Μαζί με τα παιδιά αποτελέσαμε μια μικρή ερευνητική κοινότητα με θέμα έρευνας τα βιβλία και τις ιστορίες τους. Φροντίσαμε: α) να δώσουμε ερεθίσματα έρευνας για να κεντρίσουν την περιέργεια, τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη των παιδιών, β) να ανοίξουμε ένα χώρο διαλόγου όπου τα παιδιά μπορούσαν να διατυπώσουν τις γνώμες τους, γ) να δημιουργήσουμε ένα ευνοϊκό περιβάλλον εργασίας για τα παιδιά και ανάπτυξης των πρωτοβουλιών τους, δ) να σεβαστούμε απόλυτα  και να ενθαρρύνουμε τις πρωτοβουλίες των παιδιών που συχνά οδήγησαν προς νέες κατευθύνσεις επεξεργασίας θεμάτων (π.χ. οι συγγραφικές προσπάθειες των παιδιών με τη μορφή βιβλίων, σεναρίων κ.λπ) και ε) να περάσουμε την ιδέα της αξιολόγησης στα παιδιά με σκοπό τη βελτίωση και τη συλλογή και εφαρμογή καλών τεχνικών εργασίας (good practice). Ως εκπαιδευτικοί  απολαύσαμε τα αποτελέσματα που προκύπτουν όταν έχει προηγηθεί σκληρή δουλειά και ταυτόχρονα έχει δοθεί αρκετός χώρος στα παιδιά για να αυτενεργήσουν: παιδιά αυτόνομα που δουλεύουν δημιουργικά!

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Cam, P. (1995). Thinking together: philosophical inquiry for the classroom. Sydney: Hale & Iremonger/PETA.

Caselli, G. (2002). Αναζητώντας την Κνωσό. Εκδ. Μοντέρνοι Καιροί.

Dewey, J. (1990). The School and the society. The child and the curriculum (a centennial publication of the University of Chigago Press) Chicago: The University of Chicago.

European School Office of the Secretary-General. (2011).   Early Education Curriculum, Brussels (Ref.: 2011-01-D-15-en-3)at  http://www.eursc.eu/getfile/1685/1

Nikolidaki, S. (2011). The role of stimuli when doing philosophy with children and abults, (Ph.D. Thesis). Newport: University of Wales, Newport.

Τερζητάνου Χ. Πως ν’αγαπήσω το βιβλίο; Σημειώσεις ως υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Δ/νσης Π.Ε. Αν. θεσσαλονίκης.

Φρεντς Β. και Κόλινς Ρ. Η ιστορία της Γραφής.  Πως και γιατί μάθαμε να γράφουμε. Εκδ. Καστανιώτης.