Τεχνική και τεχνοτροπία στη ζωγραφική των ελλήνων ζωγράφων
Μαρία Μελισσουργάκη
(ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ -mariemelissou@gmail.com)
3ο Νηπιαγωγείο Βουτών
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μελέτη των έργων τέχνης των εξής ζωγράφων: Ιακωβίδης, Πανταζής, Γύζης,Μαλέας Γκίκας, Λύτρας, Παρθένης, Τσαρούχης, Μυτάρας, Βασιλείου, Φασιανός,Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Δημιουργική έκφραση και ανάλυση έργων που θα διατρέξει τους τομείς δραστηριοτήτων του αναλυτικού προγράμματος. Διαθεματικά τα παιδιά θα προσεγγίσουν διάφορα θέματα, μέσα από τους πίνακες ζωγραφικής.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Χρώμα, χαρά, δημιουργία, η παγκόσμια γλώσσα της τέχνης, συναισθήματα, φαντασία.
ΕΙΣΑΓΩΓH
Παρατηρώντας την αγάπη των παιδιών για τα χρώματα, τα σχέδια, την ανάγκη τους για εικαστική έκφραση, την απόλαυση και τη χαρά που αντλούν καθώς δημιουργούν χρησιμοποιώντας κάθε λογής υλικά, σκέφτηκα να τους προτείνω την εκπόνηση αυτού του προγράμματος κάτι τόσο οικείο, ευχάριστο,δημιουργικό και ψυχαγωγικό για τα παιδιά.
Μελέτησαν έργα του Ιακωβίδη, Λύτρα, Βασιλείου, Φασιανού, Μυταρά, Γύζη, Παρθένη, Μαλέα, το, Πανταζή, Θεοτοκόπουλου, Θεόφιλου, Γκίκα, Παπαλουκά, Τσαρούχη. Το πρόγραμμα διέτρεξε όλους τους τομείς του αναλυτικού προγράμματος και κέντρισε το ενδιαφέρον των παιδιών, κρατώντας το αμείωτο και συνεχές ως το τέλος.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
O βασικός στόχος του προγράμματος, ο οποίος επετεύχθη, ήταν τα νήπια:
-Να έρθουν σ’ επαφή με πολιτισμικά στοιχεία από το παρελθόν ως σήμερα και ν’ αναπτύξουν την ταυτότητά τους ως μέρος της κοινότητας, της ιστορίας του τόπου που ζουν, να νιώσουν την πολιτιστική συνέχεια μέσω της μελέτης των έργων τέχνης και να ενσωματώσουν ιδέες και τεχνοτροπίες στα δικά τους έργα τέχνης.
-Να αναπτύξουν κριτική, ιστορική, δημιουργική σκέψη και αισθητική αντίληψη.
-Να αναδείξουν τις καλλιτεχνικές τους δεξιότητες, να αποκαλύψουν τα ταλέντα τους, και να κατανοήσουν ότι η τέχνη είναι το μέσο έκφρασης και επικοινωνίας όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτου εθνικότητας και ηλικίας.
-Μέσω της παρατήρησης των έργων τέχνης να διαισθανθούν το κίνητρο της δημιουργίας των ζωγράφων τους και να προβληματιστούν σχετικά με το τι στόχευε να μας εκφράσει με αυτό. Έτσι και εκείνα να μπορούν με τα δικά τους εικαστικά δημιουργήματα να εξωτερικεύουν τις σκέψεις, τα βιώματα , τα συναισθήματά τους και να στέλνουν τα μηνύματά τους.
-Να αναπτύξουν δεξιότητες και να διευρύνουν τη φαντασία τους, καλλιεργώντας παράλληλα την αισθητική τους αντίληψη. Ωστόσω είναι μια ευκαιρία για τη νηπιαγωγό να κατανοήσει -γεγονός που πραγματοποιήθηκε- τις ιδέες που έχουν οι μαθητές για πράγματα, πρόσωπα, καταστάσεις μέσα από τις πρωτότυπες παραγωγές τους.
-Να καταφέρουν να ερμηνεύσουν και να εξηγήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει προσεγγίζοντάς τον μέσα από τις δοκιμές και τους πειραματισμούς με χρώματα, σχήματα και όγκους και υλικά.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
A’ ΦΑΣΗ: Σχεδιασμός της δράσης. Το έναυσμα δίνεται με την παρουσίαση πινάκων ζωγραφικής σπουδαίων ελλήνων ζωγράφων του 18ου και 19ου αιώνα.Αρχίζει η παρατήρηση και ο προβληματισμός, ώστε να εκδηλώσουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για περαιτέρω διερεύνηση. Οι πίνακες αναρτώνται σε ταμπλό και αρχίζουν τα σχόλια των παιδιών . Ρωτούν, ζητούν απαντήσεις, αναλύουν .Ανάλογα λοιπόν τα ενδιαφέροντά τους γίνεται και ο χωρισμός σε ομάδες περνώντας πλέον στη β’ φάση.
Β’ ΦΑΣΗ: Τα νήπια ήδη μετά την παρατήρηση, το θαυμασμό και τον προβληματισμό για τα έργα τέχνης,ρωτήθηκαν αν θέλουν να μάθουν περισσότερα για τη ζωή και το έργο των καλλιτεχνών, αν θέλουν να δημιουργήσουν και αυτά ως μικροί ζωγράφοι τα δικά τους. Έτσι λοιπόν ανάλογα με τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του κάθε νηπίου, χωρίστηκαν σε ομάδες εργασίας: μια ομάδα ανέλαβε να συλλέξει στοιχεία για τη ζωή και το έργο των ζωγράφων. Άλλη ομάδα εκτύπωσε πίνακες ζωγραφικής από το internet. Μια άλλη ομάδα έφερε βιβλία με πληροφορίες. Κάθε νήπιο έφτιαξε το δικό του πίνακα ζωγραφικής σε καμβά για την έκθεση που θα παρουσιάσουμε στους γονείς του σχολείου μας, την ημέρα της παρουσίασης του προγράμματος. Οργανώσαμε την εκπαιδευτική επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο για να μελετήσουμε έργα του El Greco τα οποία ήδη αναλύσαμε μέσα στην τάξη μέσω της σχετικής ιστοσελίδας του Ιστορικού Μουσείου Ηρακλείου. Πρόταση μαθητριάς μας ήταν να καλέσουμε τον μπαμπά της Ηλιάνας (μαθήτριας που φοιτούσε πριν 3 χρόνια στο νηπιαγωγείο μας) ο οποίος είναι ζωγράφος. Έτσι θα ενημερωνόμασταν αναλυτικά για τους ζωγράφους μας.
Γ’ ΦΑΣΗ: Σ’αυτή τη φάση ανακεφαλαιώσαμε όσα μάθαμε και αξιοποιήσαμε το υλικό μας. Αξιολογήσαμε το έργο μας και ανασυγκροτηθήκαμε. Αφαιρέσαμε υλικό που δεν μας προσέλκυε πλέον και προσθέσαμε νέα στοιχεία που αναζωπύρωσαν τον ενθουσιασμό των παιδιών. Συγκεντρώσαμε όλη τη δουλειά μας και συλλογιστήκαμε για τα αποτελέσματά της. Είμαστε έτοιμοι να προσδιορίσουμε, πώς επιθυμούμε να προβληθεί στους γονείς μετά πλέον την ολοκλήρωσή της. Οργανώνουμε τη γιορτή μας, καταγράφοντας όλες τις ιδέες των παιδιών για τη συμμετοχή τους στις δράσεις που θα παρουσιαστούν.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ : Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος γίνεται αξιολόγηση και από εμένα και από τα παιδιά. Αναθεωρούμε, ανανεώνουμε ή προσθέτουμε νέα στοιχεία και αλλάζουμε αυτά που πλέον δεν κέντριζαν το ενδιαφέρον των παιδιών. Ότι δεν εξυπηρέτησε τους στόχους αφαιρέθηκε, για να αντικατασταθεί με κάτι πιο εποικοδομητικό.
ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Διερευνώντας τα υλικά,τα παιδιά έκαναν πειραματισμούς για τις ιδιότητές τους (ανάμειξη, διάλυση, κ.λ.π ).Ερεύνησαν πώς θα τα χειριστούν, ώστε οι αποχρώσεις να είναι ίδιες με των μεγάλων ζωγράφων που μελετούσαν. Μελέτησαν παίζοντας με το φως και τις σκιές για να διαπιστώσουν το ρόλο της φωτοσκίασης στους πίνακες ζωγραφικής. Οικοδόμησαν νέες έννοιες στην προσπάθειά τους να πετύχουν τις αποχρώσεις των θερμών και ψυχρών χρωμάτων. Ανακάλυψαν ότι τα χρώματα διαλύονται στο νερό και το χρωματίζουν και παρατήρησαν τα χρώματα που προκύπτουν από τις αναμείξεις τους. Έκαναν διαπιστώσεις για τα ποικίλα υλικά που είναι δυνατό να χρησιμοποιήσουν, για ένα εικαστικό αποτέλεσμα «μαγικό» όπως τα ίδια επεδίωκαν και φιλοδοξούσαν να πετύχουν. Επίσης παρατήρησαν τι συμβαίνει όταν τα χρώματα στεγνώσουν. Ζωγράφισαν πάνω σε διάφορες επιφάνειες ( τραχιά, λεία, γυαλιστερή) και σε επιφάνειες λευκές, χρωματιστές και σκούρες, ώστε αν προβληματιστούν και να εξάγουν συμπεράσματα για το πώς φαίνονται σε κάθε περίπτωση τα χρώματα.
ΓΛΩΣΣΑ : ΓΡΑΠΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ενίσχυσαν τον προφορικό τους λόγο, επινοώντας ιστορίες με βάση το θέμα του εκάστοτε πίνακα και τις αφηγήθηκαν με φαντασία περιγράφοντας τι βλέπουν σ΄αυτόν. Υπέγραφαν τα έργα τους και έβαζαν τίτλους και λεζάντες εμπλεκόμενα σε διαδικασίες γραφής. Έγραφαν λεξούλες που αναφέρονταν σε αντικείμενα του πίνακα. Δημιούργησαν ένα βιβλιαράκι παραμύθι, συνθέτοντας ιστορίες από τους πίνακες. Περιγράφοντας δηλαδή τους πίνακες και ενώνοντάς τους εμπνεύστηκαν μια ιστορία με ήρωες , πρωταγωνιστές πρόσωπα που απεικονίζονταν σε προσωπογραφίες των ζωγράφων.
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
Προσέγγισαν μαθηματικές έννοιες, διατύπωσαν υποθέσεις, εξήγαγαν συμπεράσματα, μελέτησαν μεγέθη, σχήματα, μοτίβα, γραμμές, ομοιότητες, διαφορές συνδυασμούς, σύνολα ,ομαδοποιήσεις, στερεά σώματα, χρώματα, μεγέθη, μελέτησαν το χώρο και το χρόνο, τα μοτίβα και τις μορφές του εκάστοτε έργου τέχνης. Έκαναν απαριθμήσεις, σύγκριναν ποσότητες, καταστάσεις, και δημιουργήσαμε μαζί με τα παιδιά ένα επιτραπέζιο παιχνίδι με πίνακες ζωγραφικής που η θεματολογία τους περιλαμβάνει μεσογειακή διατροφή, ενώ παράλληλα μαθαίνουν τη λογική ακολουθία των αριθμών από το 1-35 και την αντίστροφη αρίθμηση. Προσέγγισαν τα μαθηματικά με χαρούμενο, δημιουργικό, ψυχαγωγικό τρόπο. Διατύπωσαν μαθηματικά προβλήματα, υποθέσεις, συμπεράσματα, εκτιμήσεις.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ-ΕΚΦΡΑΣΗ
Τα παιδιά ζωγράφισαν τους δικούς τους πίνακες ζωγραφικής με θέματα ίδια με των ζωγράφων που γνώρισαν. Δημιούργησαν τοιχογραφίες στους τοίχους της αυλής. Έκαναν κατασκευές αντικειμένων που παρατήρησαν στα έργα των ζωγράφων και δραματοποίησαν ή έκαναν παντομίμα τα πρόσωπα που απεικόνιζαν. Έφταξαν παζλ πίνακες που επέλεξαν τα ίδια ως πιο αγαπημάνους. Τραγούδησαν θέματα των έργων π.χ θάλασσα, απήγγειλαν ποιήματα, μαντινάδες σχετικά με αυτά και αναγνώρισαν τα συναισθήματα των προσώπων των πινάκων, καθώς υλοποιήσαμε και το πρόγραμμα “συναισθήματα” , οπότε μελετήσαμε τις εκφράσεις των προσώπων και προσπαθήσαμε να ερμηνεύσουμε τη στάση του σώματός τους και πώς αισθάνονται.”Ζωντάνεψαν” τους πίνακες και συναισθάνθηκαν το συναισθηματισμό του καλλιτέχνη. Χόρεψαν και περπάτησαν και έπαιξαν θεατρικά παιχνίδια. Δημιούργησαν έκθεση ζωγραφικής και παρουσίασαν το πρόγραμμα στους γονείς όλου του σχολείου μας.
ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Συζητήσαμε για την εποχή που τα έργα δημιουργήθηκαν,αντλήσαμε πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο, τα λαογραφικά στοιχεία, τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, τη διατροφή τους, τα έθιμά τους, την ενδυμασία τους, την θρησκεία μας, τα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις μας. Όπου ήταν δυνατό και σχετικό με το θέμα ανατρέχαμε στην αρχαία ελληνική μυθολογία και μάθαμε σχετικούς μύθους. Περιγράψαμε και παρατηρήσαμε τα φυσικά τοπία των πινάκων ζωγραφικής, τα σπίτια και συγκρίναμε με το περιβάλλον που ζούμε σήμερα. Πραγματοποιήσαμε εκδρομή στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου για να μελετήσουμε έργα του Δ. θεοτοκόπουλου. Καλέσαμε τον ζωγράφο που μας ζωγράφισε τοιχογραφίες στο σχολείο μας για να μας δώσει πιο εξειδικευμένες πληροφορίες για τα έργα τέχνης , την τεχνοτροπία των ζωγράφων και το κλίμα της εποχής που έζησαν. Τα παιδιά του πήραν συνέντευξη έχοντας προετοιμάσει τις ερωτήσεις μερικές μέρες πριν. Συγκρίναμε τα έργα μεταξύ τους για να διατυπώσουμε ομοιότητες και διαφορές στα χρώματα, στα πρόσωπα, στα τοπία, στα σχέδια, στις γραμμές, στη θεματολογία. Παρασκευάσαμε γλυκίσματα που συναντήσαμε στους πίνακες- σ’αυτό βοήθησαν μαμάδες και γιαγιάδες και αναβιώσαμε έθιμα περιγράφοντάς τα και καταγράφοντάς τα (όσα νήπια μπορούν να γράψουν). Προσπαθήσαμε να μιμηθούμε τον τρόπο ντυσίματος των προσώπων και να φτιάξουμε τα δικά μας με υφάσματα που διαθέτουμε στη γωνιά της δραματοποίησης. Αντλήσαμε στοιχεία της κοινωνικής ζωής των εκάστοτε εποχών για το ρόλο της οικογένειας , ποιες ήταν οι ευθύνες των γονιών, των γιαγιάδων των παππούδων οι εργασίες τους, τα επαγγέλματά τους.
ΜΕΣΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
Αναζητήσαμε στοιχεία για τη ζωή και το έργο των ζωγράφων μας από διάφορες ιστοσελίδες και παρακολουθήσαμε σχετικά video. Βγάλαμε φωτογραφίες, γράψαμε τα ονόματα και τα έργα των καλλιτεχνών στον υπολογιστή και ζωγραφίσαμε στο αντίστοιχο πρόγραμμά του. Φωτογραφίσαμε τα δικά μας δημιουργήματα και βιντεοσκοπήσαμε τη δουλειά μας.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Οι στόχοι που τέθηκαν εξαρχής επιτεύχθηκαν και τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με χαρά, ενθουσιασμό και έντονο ενδιαφέρον στην υλοποίηση του προγράμματος.
Απέκτησαν εμπειρίες, τόνωσαν την αισθητική τους , ήρθαν σ’ επαφή με τον πολιτισμό τους, τον σεβάστηκαν και τον αγάπησαν.Εκφράστηκαν δημιουργικά, προβληματίστηκαν, πειραματίστηκαν, βίωσαν το μεγαλείο της τέχνης, ανέπτυξαν δεξιότητες, αλληλεπίδρασαν, διασκέδασαν, οικοδόμησαν νέες έννοιες και νοήματα, έκαναν τις δικές τους ανακαλύψεις. Αυτό που φρόντισα να τους παρέχω, ήταν ένα υποστηρικτικό μαθησιακό περιβάλλον για να συμβούν όλα αυτά, δείχνοντας ενδιαφέρον σε καθετί που πήγαζε από τα παιδιά, ενθαρρύνοντας τη βιωματική μάθηση ώστε να επωφεληθούν τα μέγιστα. Ήταν μια εμπειρία εκπληκτική για τα παιδιά μας που αποδείχτηκε γι’αυτά αντάξια των προσδοκιών μου.
Οι γονείς στήριξαν την υλοποίηση του προγράμματος και βοήθησαν τις ομάδες εργασίας στις οποίες χωρίστηκαν οι μαθητές , να διεκπεραιώσουν τη δουλειά που ανέλαβαν. Μας παρείχαν το απαραίτητο υλικό που τους ζήτησαν τα παιδιά και επωφελήθηκαν και αυτοί από το πρόγραμμα. Συνέλλεξαν από διάφορες ιστοσελίδες υλικό το οποίο επεξεργαστήκαμε στην τάξη και το αξιοποιήσαμε.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ανδρέας Βουρλούμης: «Εκείνο που με κάνει να ζωγραφίζω» Μουσείο Μπενάκη εκπαιδευτικά προγράμματα.
Σ. Γιαλουράκη: “Το Κουτί της Τέχνης” εκδ. Δίπτυχο (2005)
Σ. Γιαλουράκη, Βαγγέλης Ηλιόπουλος «Ο Γκρέκο με τα μάτια των παιδιών» εκδ. Ωρίων.
Σ. Γιαλουράκη “Έθιμα παιχνιδίσματα στου χρόνου τα γυρίσματα, 20 έθιμα συναντούν 20 έργα ζωγραφικής”.
« Με τα Πρόσωπα της Τέχνης» , εργαστήρια τέχνης.
Ν. Δεληκανάκη: «Περιπέτεια στο Μουσείο Σχηματοτέχνης» Ηράκλειο (2009)
Α. Παυλοπούλου, Κασιωτάκης «Τα πρώτα βήματα στην τέχνη», εκδ. Μένανδρος
Οδηγός Νηπιαγωγού, Υπουργείο Παιδείας
Σπανάκη: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος», εκδ. Σφακιανάκη
Taschen Scholz Hansel Michael. El Greco
Ιστοσελίδα http//www.historical-museum.gr/multimedia/El Greco.
