Περιβαλλοντικό πρόγραμμα μέσω Place-Based Education
Χαρούλα Χρονιάρη, Δημήτρης Καραογλανίδης, Χριστιάννα Καρτσέλου,
(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - chroniaris@gmail.com , ΠΕ11 ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ - tefatzis@hotmail.com , ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - xkartselou@yahoo.gr )
Δημοτικό Σχολείο Ευρωπαϊκής Παιδείας
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται οι δράσεις ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο οποίο συμμετέχουν 26 μαθητές της Δ΄ τάξης του Ελληνόφωνου Τμήματος και των Δ’ και Ε΄ τάξης τους Αγγλόφωνου Τμήματος. Στην παρουσίαση των δράσεων θα επικεντρωθούμε σε αυτές που αφορούν την ευαισθητοποίηση σε ζητήματα που σχετίζονται με τον τόπο όπου ζουν οι μαθητές και θα προσανατολιστούμε κυρίως προς την μελέτη του παράκτιου και θαλάσσιου οικοσυστήματος.
Το πρόγραμμα αυτό βασίζεται σε μια νέα παιδαγωγική προσέγγιση, ευρύτερη σε σχέση με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, που στην ξένη βιβλιογραφία αναφέρεται ως “Place Based Education”. ενώ στην ελληνική μεταφράζεται ως “Εκπαίδευση βασισμένη στον τόπο”. Το θεωρητικό πλαίσιο αυτής της νέας παιδαγωγικής προσέγγισης παρουσιάστηκε σε μια προηγούμενη εργασία. Στην παρούσα θα επικεντρωθούμε στην περιγραφή των δράσεων που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια του εν λόγω προγράμματος.
από την εγκατάλειψη... στη δημιουργία. μια θάλασσα ανάμεσα στη γειτονιά μας και την ευρώπη from maria-anna
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Place Based Education, τοπικό περιβάλλον, παράκτιο και θαλάσσιο οικοσύστημα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ακολουθώντας την ομαδοσυνεργατική μορφή εργασίας σε ομάδες συνομηλίκων, (ανομοιογενείς ομάδες 5-6 μαθητών που συνεργάζονται ισότιμα και με βάση τις ικανότητες τους για την επίτευξη κοινών στόχων -cooperative learning) επιλέξαμε οι περισσότερες παρεμβάσεις να γίνουν έξω από τους 4 τοίχους της τάξης αφού, σύμφωνα με τον Γεωργόπουλο (1999), η μάθηση έξω από την τάξη είναι περισσότερο ενεργητική, συνεργατική κι έχει νόημα, διότι απαντάει σε πραγματικές ανάγκες των μαθητών και δημιουργεί έντονες συγκινήσεις, στοιχεία που σπάνια τα συναντάει κανείς κατά τη διδασκαλία μέσα στους 4 τοίχους μιας σχολικής αίθουσας.
Στα πλαίσια της εφαρμογής της μεθόδου Project αξιοποιήσαμε τις εξής Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις:
✓ Μελέτη Πεδίου: Μετατρέψαμε τον τόπο που επιλέξαμε σε πεδίο μελέτης όπου μελετήσαμε οτιδήποτε έχει σχέση με αυτόν. Από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται όσο και πως θα μπορούσε να μετ6ασχηματιστεί ποιοτικά
✓ Παιχνίδι Ρόλων: Σχεδιάσαμε παιχνίδια ρόλων σχετικά με την οικολογική διατάραξη του τοπικού περιβάλλοντος ως επίπτωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην περιοχή.
- Παιχνίδια Περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης: Οργανώσαμε παιχνίδια με οικολογική διάσταση. Στόχος μας ήταν μέσα από το παιχνίδι να καταφέρουμε να θέσουμε σε εγρήγορση όλες τις αισθήσεις των παιδιών ώστε να είναι πιο δεκτικά απέναντι στην ευαισθητοποίηση που επιδιώκαμε σε σχέση με το περιβάλλον.
- Εικαστική Έκφραση: Δώσαμε στα παιδιά την ευκαιρία με υλικά της φύσης να δημιουργήσουν με φαντασία πρωτότυπες εικαστικές συνθέσεις. Έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα μέσω της εικαστικής τέχνης να εκφράσουν την αίσθηση της ομορφιάς και της αρμονίας που μας δημιουργεί η φύση.
- Θεατρικό Παιχνίδι: Αξιοποιήσαμε το θεατρικό παιχνίδι προκειμένου με ένα παιγνιώδη τρόπο να εισάγουμε τα παιδιά στο περιεχόμενο του προγράμματος και να γίνει αβίαστα ο χωρισμός σε ομάδες. Τα παιδιά μέσα από το θεατρικό παιχνίδι επιστράτευσαν σε μεγάλο βαθμό την φαντασία τους και τη δημιουργικότητα τους έτσι ώστε να ξεκινήσουν με ένα μαγικό τρόπο το ταξίδι τους στον χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
- Διάλεξη: Μέσα από επιστημονικές παρουσιάσεις κάποιων διαστάσεων του θέματος από επιστημονικούς συνεργάτες προσπαθήσαμε να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να προβληματιστούν σε κάποια επιστημονικής φύσεων προβλήματα, να θέσουν ερωτήσεις, να προτείνουν λύσεις και γενικά να συμμετέχουν ως μελλοντικά υπεύθυνοι πολίτες σε ένα επιστημονικό διάλογο κοινωνικού προβληματισμού.
- Δημιουργική Γραφή: Προσπαθήσουμε να δώσαμε την ευκαιρία στα παιδιά να εκφράσουν τη φαντασία τους και την πρωτοτυπία της σκέψης τους, σε ότι αφορά τον θέμα μας «Από την εγκατάλειψη…στη δημιουργία», μέσα από την γραπτή έκφραση.
- Χειρονακτική Δράση- Hands on activities: Δώσαμε την ευκαιρία στα παιδιά να αναλάβουν, πρακτικά πια, κάποιες συγκεκριμένες δράσεις: να σκάψουν, να φυτέψουν, να φτιάξουν παρτέρια, να ζωγραφίσουν επιδαπέδια παιχνίδια κ.α..
- Αφήγηση: Μέσα από τη διήγηση ιστοριών μιας άλλης εποχής, επιχειρήσαμε να δώσαμε μια άλλη διάσταση στο θέμα μας για το πώς φτάσαμε από την εποχή της αρμονίας στην εποχή της εγκατάλειψης και απομόνωσης.
- Μουσικοκινητική: Δώσαμε την ευκαιρία στα παιδιά μέσα από την κατάλληλη μουσική και μέσα από κάποια λεκτικά ερεθίσματα να δημιουργήσουν αυτοσχέδιες ιστορίες εμπνευσμένες από τη φύση και να τις παρουσιάσουν μέσω της ψυχοκινητικής έκφρασης. Αφήσαμε έπειτα τα παιδιά ελεύθερα να εκφραστούν ώστε να παρουσιάσουν κάποιους σχετικούς θεατρικούς αυτοσχεδιασμούς. Έπειτα από μια πολύ διακριτική παρέμβαση, προσπαθήσαμε να επιτύχουμε ένα συνδυασμό όλων αυτών των αυτοσχεδιασμών με στόχο την δημιουργία ενός θεατρικού δρώμενου που θα είναι και ο επίλογος του προγράμματος μας.
Σημαντικό επίσης μέλημα μας, καθ’ όλη την διάρκεια του προγράμματος, ήταν να ανοίξουμε το σχολείο στην κοινωνία. Ο Χρυσαφίδης (1998) αναφέρει ότι το σχολείο μπορεί να παίξει σε μεγάλο βαθμό τον παιδευτικό του ρόλο, αν μετασχηματιστεί από «γκέτο» που είναι στην παραδοσιακή του μορφή, σε μια ζωντανή κοινωνική ομάδα, ενταγμένη στην ίδια τη ζωή. Πόσο αποτελεσματικά άραγε μπορούμε ως εκπαιδευτικοί να διδάξουμε τις κοινωνικές δεξιότητες στους μαθητές μας όταν είμαστε αποκομμένοι από την κοινωνία, μέσα στην κακώς εννοούμενη ”ασφάλεια” που μας παρέχει ο εγκλεισμός στους 4 τοίχους της τάξης;
Έτσι, μέσα στην τάξη, υλοποιούσαμε μόνο τις δραστηριότητες εκείνες που αφορούν στην προεργασία, στη φάση της προετοιμασίας ή στη φάση της διαμορφωτικής αξιολόγησης, για κάθε παρέμβαση χωριστά. Όμως, τις κυρίως δραστηριότητες που οργανώσαμε στη διάρκεια της κάθε παρέμβασης, τις υλοποιήσαμε εκτός τάξης.
Μέθοδοι Διαμορφωτικής Αξιολόγησης:
Στην πρώτη φάση του σχεδιασμού μας προβήκαμε στην εφαρμογή διαγνωστικών δραστηριοτήτων για την καταγραφή των ενδιαφερόντων, των αναγκών και το επίπεδο των δυνατοτήτων των παιδιών που θα συμμετείχαν. Η καταγραφή αυτή συνεχίστηκε και κατά την διάρκεια της υλοποίησης του προγράμματος με στόχο την καθ’ οδόν βελτίωση του (διαμορφωτική αξιολόγηση).
Έπειτα από την ολοκλήρωση κάθε παρέμβασης, επιχειρούσαμε την συνολική αξιολόγηση της ώστε να διαπιστώσουμε αν οι στόχοι που είχαμε θέσει επιτεύχθηκαν και αν στην πορεία αναδύθηκαν κάποιες δυνατότητες ή δυσκολίες που δεν είχαμε αρχικά προβλέψει.
Ενδεικτικά χρησιμοποιήσαμε τις εξής μορφές καταγραφής:
- ατομικό ημερολόγιο του κάθε παιδιού για προσωπική έκφραση
- παρατήρηση μορφών συμπεριφοράς από τους εκπαιδευτικούς της παιδαγωγικής ομάδας και ανταλλαγή απόψεων για συνδυαστική μελέτη
- έκφραση συναισθημάτων μέσω επιλογής αντιπροσωπευτικών καρτών
- έργα ζωγραφικής
- βιντεοσκόπηση
- φωτογράφηση και
- Συνέντευξη με τη μορφή χαλαρής συζήτησης.
Όλα παιδιά, μετά από κάθε παρέμβαση, έγραφαν στο τετράδιο: «Ημερολόγιο Δραστηριοτήτων», ότι είχαν βιώσει στη διάρκεια της συγκεκριμένης παρέμβασης (συναισθήματα, σκέψεις, επιθυμίες, κ.α.).
Επίσης, εμείς ως εκπαιδευτικοί επιδιώκαμε να στεκόμαστε κριτικά απέναντι στην όποια προσπάθεια μας ώστε να εντοπίζουμε εγκαίρως εκείνα τα τυχόν σημεία που μπορεί να μας οδηγήσουν σε λαθεμένα συμπεράσματα, με απώτερο στόχο οι όποιες θετικές ή αρνητικές εμπειρίες να ληφθούν υπόψη σε μελλοντικές ανάλογες προσπάθειες.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Ενδεικτικά κάποιες από τις συγκεκριμένες δράσεις που υλοποιήσαμε ήταν οι εξής:
1. Θεατρικό Παιχνίδι
Η πρώτη δραστηριότητα εκτός τάξης ήταν η γνωριμία του άμεσου περιβάλλοντος μας μέσω του θεατρικού παιχνιδιού! Με αφόρμηση ένα μπουκάλι που έκρυβε μέσα του ένα “μυστικό χάρτη” του χώρου εκτός σχολείου, οι μαθητές πήραν στα χέρια τους τον χάρτη και βγήκαν από την τάξη για να ανακαλύψουν “ένα κρυμμένο θησαυρό”. Στην πραγματικότητα θα ανακάλυπταν τι υπάρχει εκτός τάξης! Η πρώτη στάση ήταν στο προαύλιο του σχολείου. Μέχρι εκεί ήταν ένας γνώριμος χώρος για τα παιδιά. Όμως η επόμενη στάση θα ήταν εκτός του προαύλιου χώρου του σχολείου! Ευτυχώς που ήταν μαζί μας δύο μαθητές από την γειτονιά και μπόρεσαν αν διαβάσουν τον χάρτη αναγνωρίζοντας ένα σήμα κατατεθέν. Την εκκλησία της ενορίας! Έγινε μία στάση στο προαύλιο της εκκλησίας όπου οι περισσότεροι μαθητές δεν είχαν σταθεί ποτέ στα περίπου 5 χρόνια που φοιτούν στο σχολείο! Ιδιαιτέρα δε οι μαθητές του Αγγλόφωνου Τμήματος κοιτούσαν σαν να είχαν χαθεί! Ήταν κοντά στην δασκάλα τους και κοντά το ένα το άλλο μεταξύ τους! Σαν να ένιωθαν ανασφάλεια! Στη συνέχεια ακλουθώντας τον μυστικό χάρτη περάσαμε από κάποια στενά σοκάκια και καταλήξαμε στην θάλασσα.
Τελικά ο μυστικός χάρτης οδηγούσε στην θάλασσα! Επιλέξαμε την θάλασσα, θεωρώντας πως είναι μία γνώριμη εικόνα για όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από την πολιτισμική τους ταυτότητα. Όντως εκεί φάνηκε να νιώθουν κάπως πιο οικεία και οι μαθητές του Αγγλόφωνου Τμήματος. Σκεφτήκαμε πως η θάλασσα είναι ένας νοητός συνδετικός ιστός μεταξύ των περισσοτέρων χωρών της Ευρώπης. Τα παιδιά του Αγγλόφωνου Τμήματος στάθηκαν στην άκρη της θάλασσας και φώναξαν δυνατά για να τους ακούσουν οι συγγενείς τους και οι φίλοι τους στις πατρίδες τους. Έστειλαν με νοητό τρόπο ένα μήνυμα επικοινωνίας στα παιδιά όλης της Ευρώπης.
Στόχος αυτής της πρώτης δραστηριότητας ήταν να ικανοποιήσουμε μία ανάγκη που εξέφρασαν οι ίδιοι οι μαθητές να βγουν εκτός τάξης και ταυτόχρονα να τους δώσουμε την ευκαιρία να ανακαλύψουν σταδιακά τι υπάρχει έξω από την συνήθως ερμητικά κλειστή πόρτα της τάξης τους.
Καθόλη την διάρκεια αυτής της δραστηριότητας διαπιστώσαμε πως έξω από την τάξη οι μαθητές κοιτούσαν με απορία τι υπήρχε τριγύρω τους σαν να το έβλεπαν για πρώτη φορά. Η έκπληξη τους ήταν ολοφάνερη όταν αντίκριζαν εικόνες υποβάθμισης και εγκατάλειψης. Όταν αντίκριζαν σπίτια ετοιμόρροπα που όμως μέσα ζούσαν οικογένειες και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις με παιδιά της ηλικίας τους! Επιπλέον, εκδήλωναν αίσθημα αποτροπιασμού όταν αντίκριζαν, σχεδόν σε κάθε τους βήμα, μπάζα, σκουπίδια, σπασμένες εγκαταστάσεις και παρατημένες υποδομές.
Αξιολόγηση 1ης δράσης
Επιστρέφοντας στην τάξη, και συζητώντας για το πώς τους φάνηκε αυτή η πρώτη επαφή τους με το περιβάλλον εκτός τάξης και εκτός σχολείου, κάποιοι μαθητές δήλωσαν πως δεν θα ήθελαν να ξαναέρθουν σε επαφή με όλη αυτήν την σκληρή πραγματικότητα που δεν τους άρεσε καθόλου! Στην συζήτηση που ακολούθησε, τέθηκαν κάποια ερωτήματα στους μαθητές όπως: Η εικόνα αυτή υπάρχει μόνο στην γειτονιά μας ή και σε άλλες γειτονιές της πόλης; Γενικότερα η πόλη μας είναι μια πόλη που την γνωρίζετε αρκετά; Συνηθίζετε να περπατάτε σε διάφορα σημεία της πόλης και να παρατηρείτε τι υπάρχει γύρω σας;
Οι απαντήσεις τους έδειξαν πως οι περισσότεροι μαθητές, όταν δεν βρίσκονται στο σχολείο ή στο σπίτι τους, συνήθως βρίσκονται σε οργανωμένες δραστηριότητες που συνήθως πηγαίνουν με το αυτοκίνητο, ή σε δομημένους χώρους αναψυχής που συνήθως λειτουργούν με βάση την ιδιωτική πρωτοβουλία, όπως παιδότοποι, εμπορικά κέντρα και “πάρκα αναψυχής”. Λίγοι ήταν οι μαθητές που δήλωσαν πως έχουν περπατήσει στους δρόμους της πόλης και νιώθουν πως την γνωρίζουν αρκετά. Οι μαθητές αυτοί ρωτήθηκαν αν νομίζουν πως και οι άλλες περιοχές της πόλης μοιάζουν με την περιοχή όπου βρίσκεται το σχολείο. Οι υπόλοιποι μαθητές ρωτήθηκαν αν φαντάζονται πως αυτή η εικόνα που αντίκρισαν στην πρώτη τους επαφή με την γειτονιά είναι μία εικόνα που αποτελεί εξαίρεση για την πόλη του Ηρακλείου. Μέσα από την όλη συζήτηση προέκυψε πως όλοι συμφώνησαν τελικά πως η περιοχή όπου βρίσκεται το σχολείο μπορεί να είναι μία υποβαθμισμένη περιοχή που όμως σε μεγάλο βαθμό αντιπροσωπεύει την γενικότερη εικόνα της πόλης του Ηρακλείου. Και αυτό γιατί πολλά παιδιά ανέφεραν πως τις ίδιες εικόνες εγκατάλειψης και υποβάθμισης έχουν συναντήσει σε πολλές περιοχές της πόλης, ακόμα και στο κέντρο της. Καταλήξαμε λοιπόν από κοινού στο συμπέρασμα πως το τοπικό περιβάλλον όπου βρίσκεται το σχολείο είναι αντιπροσωπευτικό της πόλης του Ηρακλείου.
Η συζήτηση συνεχίστηκε με ερωτήματα όπως: Ποιος έχει την ευθύνη για αυτήν την εγκατάλειψη; Ποιος έχει την ευθύνη για όλα αυτά τα σκουπίδια που συναντήσαμε αφημένα παντού; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς; Πως μπορούμε να αλλάξουμε τον χώρο γύρω μας;
Οι μαθητές είχαν πολλά να πουν: Πως φταίμε όλοι μας! Πως ο καθένας έχει την δική του ευθύνη! Πως ο Δήμος θα μπορούσε να βοηθήσει περισσότερο!
Κάπως έτσι αποφασίσαμε να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί για να αλλάξουμε το περιβάλλον που υπάρχει εκτός σχολείου. Όμως καταλήξαμε στην απόφαση να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε πρωτίστως ό,τι δεν μας αρέσει στο άμεσο περιβάλλον μας. Να ξεκινήσουμε από έναν χώρο μικρής κλίμακας και να επεκταθούμε σταδιακά, ίσως την επόμενη σχολική χρονιά στο ευρύτερο περιβάλλον της πόλης. Ούτως ή άλλως. ο όποιος τόπος μικρής κλίμακας που θα επιλέξουμε θα αντιπροσωπεύει την πόλη του Ηρακλείου ως μία πιο ευρύτερη έννοια του τόπου.
Η δεύτερη δραστηριότητα που σχεδιάσαμε και αποφασίσαμε μαζί με τους μαθητές ήταν να βγούμε ξανά από την τάξη, να επαναλάβουμε την ίδια διαδρομή, όμως αυτήν την φορά να καταγράψουμε με προσοχή τις άσχημες εικόνες και γενικότερα ό,τι θα θέλαμε να αλλάξουμε. Θεωρήσαμε σκόπιμο να έχουμε μαζί μας φωτογραφικές μηχανές για να κάνουμε μία πιστή καταγραφή της πραγματικότητας!
2. Φωτογράφιση
Ακολουθώντας την ίδια διαδρομή καταλήξαμε ξανά στην θάλασσα. Ενθουσιασμένοι από αυτήν την νέα τους αποστολή, αφιέρωσαν περίπου 2 ώρες φωτογραφίζοντας ακατάπαυστα. Οι περισσότεροι μαθητές, ως επαγγελματίες φωτογράφοι, κατέγραφαν με ζήλο ό,τι δεν τους άρεσε και θα ήθελαν να το αλλάξουν. Εκτός από τις κραυγαλέες εικόνες εγκατάλειψης που όλοι οι μαθητές φωτογράφισαν, κάποιοι που διέθεταν ιδιαίτερο ζήλο, ανακάλυψαν απίστευτες εικόνες που δεν τις προσέχει κανείς με μια απλή παρατήρηση. Εικόνες που είναι δύσκολο να αποτυπωθούν ακόμα και στην παρούσα εισήγηση!
Όταν ολοκληρώθηκε αυτή η δραστηριότητα, ζητήσαμε από τους μαθητές να δουν τις φωτογραφίες ξανά στο σπίτι τους μαζί με τους γονείς τους, να συζητήσουν σχετικά, να διαλέξουν τις πιο αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες και να τις στείλουν σε μία κοινή πλατφόρμα ώστε όλοι οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση.
Αξιολόγηση 2ης δράσης:
Στην συζήτηση που ακολούθησε μέσα στην τάξη μιλήσαμε για το πώς μπορούμε να αλλάξουμε αυτές τις άσχημες εικόνες που καταγράψαμε με τον φωτογραφικό μας φακό, ώστε στο τέλος της σχολικής χρονιάς να είμαστε σε θέση να από τις ίδιες οπτικές γωνίες να φωτογραφίσουμε τελείως διαφορετικές εικόνες. Εικόνες που θα αντιπροσωπεύουν το πώς τα ίδια παιδιά φαντάζονται και σχεδιάζουν το άμεσο περιβάλλον τους εκτός τάξης.
Κατά την διάρκεια της συζήτησης, τέθηκαν ερωτήματα όπως: Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς; Τι ιδέες και τι προτάσεις έχουμε; Μέχρι που μπορούμε να φτάσουμε; Χρειάζεται να ζητήσουμε την συνεργασία κάποιων;
Από την όλη συζήτηση προέκυψε η διαπίστωση πως οι μαθητές δεν νιώθουν ικανοί να αλλάξουν πολλά πράγματα. Αισθάνονται ότι είναι τόσα πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν και τόσοι λίγοι αριθμητικά και ίσως ανίσχυροι οι ίδιοι, που δεν είναι δυνατόν να προλάβουν μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς να κάνουν πολλά πράγματα. Προκειμένου να μετριάσουμε αυτήν την αίσθηση χάους που ένιωθαν οι μαθητές, τους προτάθηκε να δουλέψουμε σε ακόμα πιο μικρή κλίμακα. Να “υιοθετήσουμε” μόνο τον χώρο δίπλα στην θάλασσα και εκεί να περιορίσουμε τις όποιες παρεμβάσεις μας. Να ασχοληθούμε με το παράκτιο και θαλάσσιο οικοσύστημα. Άλλωστε η θάλασσα είναι ένα σήμα κατατεθέν ολόκληρης της Κρήτης αφού πρόκειται για ένα νησί που περικλείεται από θάλασσα. Επιπρόσθετα είναι και ένα σήμα κατατεθέν ειδικότερα της πόλης του Ηρακλείου, αφού πρόκειται για μία πόλη που βρίσκεται δίπλα στην θάλασσα και που όμως μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να στρέφει το βλέμμα της σε αυτήν. Επιπλέον κατά την διάρκεια της πρώτης δραστηριότητας μας (θεατρικό παιχνίδι) τα παιδιά βίωσαν πως η θάλασσα είναι μία για όλον τον κόσμο και για όλη την Ευρώπη. Άρα αποτελεί κατά κάποιο τρόπου έναν νοητό δρόμο επικοινωνίας. Αν αφήσουμε ένα χάρτινο καραβάκι με ένα μήνυμα στη θάλασσα της γειτονιάς μας, κάποτε νοητά θα φτάσει στην Πορτογαλία, στην Αγγλία, στην Γαλλία, στην Σουηδία, κ.α. Αναφέρθηκαν ενδεικτικά αυτές οι χώρες γιατί στην Δ΄ τάξη του αγγλόφωνου Τμήματος συμμετέχουν και μαθητές από αυτές τις χώρες.
Κάπως έτσι προέκυψε και το θέμα του project που σκεφτήκαμε να υλοποιήσουμε: «Από την εγκατάλειψη…. στη δημιουργία! Μία θάλασσα που ενώνει την γειτονιά μας με την Ευρώπη».
Η συζήτηση μέσα στην τάξη συνεχίστηκε για όλη την βδομάδα και στα πλαίσια άλλων μαθημάτων όπως είναι το «Ανακαλύπτω τον Κόσμο» και η «Ηθική». Άξονες της συζήτησης ήταν α) ποιες είναι οι ευθύνες του αναφορικά με τον σεβασμό την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος, β) τι μπορούν να κάνουν οι ίδιοι προς την κατεύθυνση της αλλαγές και της βελτίωσης, γ) μέχρι που φτάνουν οι δυνατότητες τους, δ) από ποιόν μπορούν να ζητήσουν βοήθεια, ε) με ποιούς μπορούν να συνεργαστούν, κ.α.
Οι μαθητές αισθάνθηκαν πως δεν μπορούν να κάνουν κάποια πράγματα που είναι σημαντικά για να αλλάξει η εικόνα του χώρου που θα ήθελαν να υιοθετήσουν. Όπως για παράδειγμα να μετακινήσουν κάποιες πέτρες και χώματα που έπεσαν από κατολίσθηση. Να μετακινήσουν κάποια πολύ βαριά σκουπίδια (μπάζα, σκουριασμένα μεταλλικά κρεβάτια, κ.α) ή κάποια άλλα που θα ήταν ακόμα και επικίνδυνο να τα πλησιάσουν, όπως ψόφια ζώα! Ένα από τα αποτελέσματα αυτής της παρατεταμένης συζήτησης ήταν να σχεδιάσουμε την επόμενη δραστηριότητα μας: Να ζητήσουμε βοήθεια από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου αφού όπως μάθαμε η συγκεκριμένη περιοχή ανήκει στην δικαιοδοσία του Δήμου.
3. Υπαίθριο Δημοτικό Συμβούλιο
Συγκαλέσαμε λοιπόν σε ένα υπαίθριο Δημοτικό Συμβούλιο στον υπό υιοθέτηση χώρο! Τα παιδιά ένιωσαν απίστευτή δύναμη όταν διαπίστωσαν πως σχεδόν όλοι (ο καθένας για τους δικούς του λόγους) ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα. Έτσι παρευρέθηκαν ο αντιδήμαρχος καθαριότητας, ο αντιδήμαρχος αθλητισμού και νεολαίας, η Προϊσταμένη της Υπηρεσίας Πρασίνου του Δήμου Ηρακλείου, η σύζυγος του Δημάρχου ως επικεφαλής της ομάδας εθελοντισμού και πολιτισμού του Δήμου μαζί με 5 εθελοντές – μέλη της ομάδας.
Οι μαθητές συνομίλησαν μαζί τους, εξέφρασαν τα παράπονα τους και έθεσαν τα αιτήματα τους. Τους έδειξαν κάποιες από τις φωτογραφίες που είχαν τραβήξει, τους έδειξαν από κοντά κάποιες άσχημες εικόνες της περιοχής και τέλος τους παρέδωσαν 2 υπομνήματα (στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα) με τα αιτήματα τους. Οι μαθητές κατάφεραν να αποσπάσουν την δέσμευση όλων ότι θα είναι στο πλευρό τους σε ό,τι χρειαστούν.
Αξιολόγηση 3ης δράσης
Στη συνέχεια έγινε μια αξιολόγηση από τους ίδιους τους μαθητές μέσα στην τάξη κατά την οποία προέκυψε πως οι περισσότεροι μαθητές δεν πείστηκαν πως όντως όλοι αυτοί οι εκπρόσωποι του Δήμου θα τους βοηθήσουν. Όμως καταλήξαμε από κοινού στο συμπέρασμα πως ακόμα κι αν από τα 10 πράγματα που υποσχέθηκαν υλοποιήσουν το 1, αυτό θα είναι ένα κέρδος! Επιπλέον θα είναι ένα αποτέλεσμα της συλλογικής προσπάθειας των μαθητών! Πείστηκαν τουλάχιστον πως αξίζει τον κόπο να εκφράζουμε τα παράπονα μας και τα αιτήματα μας στους υπευθύνους εκπροσώπους μας στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ήταν μία εμπειρία για τους μαθητές που τους άνοιξε το δρόμο της πίστης πως ως μελλοντικοί πολίτες αυτού του τόπου μπορούν να εκφράζουν υπεύθυνα τα αιτήματα τους και να απαιτούν την ικανοποίηση τους. Πως έχουν την δύναμη ως μελλοντικά υπεύθυνοι πολίτες να απαιτήσουν την αλλαγή και την βελτίωση σε ότι δεν τους αρέσει. Δύναμη όμως που πολλαπλασιάζεται όταν εκφράζεται συλλογικά, όπως εκφράστηκε στην συνάντηση που είχαν με τους εκπροσώπους του Δήμου.
Όμως αυτά για τα οποία δεσμεύτηκαν αφορούσαν μόνο ό,τι είχε να κάνει με τον παράκτιο χώρο. Τι όμως συμβαίνει με την θάλασσα Υπάρχει η ίδια άσχημη κατάσταση και στην θάλασσα; Η ίδια ρύπανση και η ίδια υποβάθμιση; Και πώς μπορούμε αυτό να το διαπιστώσουμε; Φτάνει η απλή παρατήρηση ή μία φωτογράφηση; Μέσα από αυτήν την συζήτηση οι μαθητές εξέφρασαν την άποψη πως κάποια πράγματα δεν φαίνονται με το γυμνό μάτι. Πως χρειάζεται περισσότερη ανάλυση. Ένας μαθητής μας δήλωσε με χαρά πως η μητέρα του είναι βιολόγος με ειδίκευση στην θαλάσσια βιολογία. Είναι ένας μαθητής που φέτος ήρθε από την Αμερική όπου γεννήθηκε και ζούσε με την οικογένεια του. Ο ίδιος πρότεινε να ζητήσει από την μητέρα του να έρθει μας βοηθήσει. Όμως το πρόβλημα ήταν πως η μητέρα του μιλούσε σχεδόν μόνο Αγγλικά. Δυσκολευόταν πολύ να μιλήσει Ελληνικά. Έτσι προκειμένου να έχουν την ευκαιρία και οι μαθητές του Ελληνόφωνου Τμήματος να συνομιλήσουν στην γλώσσα τους με μία θαλάσσια βιολόγο, σκεφτήκαμε να ζητήσουμε την βοήθεια της κ. Σιακαβάρα Καίτης που εργαζόταν για πολλά χρόνια στο Ελληνικό Κέντρο θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.) και τώρα ως καθηγήτρια στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
4. Γνωριμία με το θαλάσσιο οικοσύστημα
Στην διάρκεια της 4ης δράσης μας οι μαθητές βρέθηκαν στον παράκτιο χώρο που θελήσαμε να υιοθετήσουμε, φορώντας κατάλληλα ρούχα και οπωσδήποτε αδιάβροχες μπότες (γαλότσες). Όταν φτάσαμε εκεί, ζητήσαμε από τους μαθητές να καθίσουν σε ομάδες. Τους δώσαμε χαρτόνια και μαρκαδόρους και ζητήσαμε να κάνουν μία πρώτη χαρτογράφηση της έννοιας “θάλασσα”. Συγκεκριμένα έγραψαν τη λέξη θάλασσα στη μέση, και με ένα δίκτυο γραμμών, έγραψαν τριγύρω όποιες λέξεις τους ερχόταν αυθόρμητα όταν σκεφτόταν τη θάλασσα. Αξίζει να σημειωθεί πως οι λέξεις που κυριάρχησαν σε μεγάλο βαθμό ήταν λέξεις όπως: καλοκαίρι, βουτιές, ηλιοθεραπεία και γενικότερα ό,τι έχει να κάνει με καλοκαιρινές διακοπές. Καμία αναφορά στην έννοια της θάλασσας ως οικοσύστημα.
Αργότερα ήρθαν οι δύο επιστήμονες που περιμέναμε. Αφού τους εξήγησαν πως μπορούμε με απλή παρατήρηση να διαπιστώσουμε αν το θαλάσσιο οικοσύστημα είναι υποβαθμισμένο, στην συνέχεια τους συζήτησαν να σηκωθούν και το κάθε παιδί να βουτήξει λίγο στη θάλασσα και να μαζέψει οποιοδήποτε ζωντανό οργανισμό μπορεί να φαίνεται με γυμνό μάτι, όπως για παράδειγμα τα φύκια. Είναι ενδιαφέρον που σε ένα κάπως προστατευμένο κόλπο ανακάλυψαν εντυπωσιακά φύκια. Όπως μας εξήγησαν, κάποια από αυτά ονομάζονται “Ποσειδονία” και κάποια άλλα που μοιάζουν με σταφυλάκια έχουν έρθει από τον Περσικό Κόλπο ως “μετανάστες”.
Στη συνέχεα επιστρέψαμε στην τάξη όπου είχαμε στήσει 3 στερεοσκόπια και οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να δουν ό,τι είχαν τοποθετήσει μέσα στο κυπελάκι τους. Εντυπωσιάστηκαν από κάποια ασπόνδυλα ζώα που ανακάλυψαν πως ζούσαν ανάμεσα στα φύκια. Κάποια παιδιά τρόμαξαν, κάποια άλλα ένιωσαν μια μορφή αηδίας και κάποια άλλα έμεινα έκπληκτα από θαυμασμό! Η κ. Σιακαβάρα εξήγησε πως κανένας ζωντανός οργανισμός δεν θα πρέπει να μας προκαλεί αίσθημα αηδίας. Απλά είναι διαφορετικός από μας. Στη συνέχεια πήρε μαζί της ένα κυπελάκι με θαλασσινό νερό που μάζεψαν οι μαθητές για να το μεταφέρει σε εργαστήριο του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. προκειμένου να γίνει και βιοχημική ανάλυση. Δεσμεύτηκε πως θα μας ενημέρωνε για τα αποτελέσματα της ανάλυσης σύντομα.
Αξιολόγηση 4ης δράσης
Στην συνέχεια εκτός από την αξιολόγηση της 4ης δράσης, κάναμε και ένα συνολικό απολογισμό της μέχρι τώρα ενασχόλησης μας με το κοινό project που θελήσαμε να υλοποιήσουμε. Το ερώτημα που προέκυψε ήταν: Τι κάνουμε από εδώ και πέρα; Ωραία, ανακαλύψαμε πως ο τόπος που ζούμε έχει πολλές άσχημες πλευρές. Σκεφτήκαμε πως θέλουμε να τον αλλάξουμε! Και τώρα Τι κάνουμε;
Οι ίδιοι οι μαθητές πρότειναν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες! Υπήρξε ένας καταιγισμός ιδεών και προτάσεων. Όλες προς την κατεύθυνση οι ίδιοι οι μαθητές να συμβάλουν ώστε να αλλάξει ο τόπος που ζουν προς το καλύτερο.
Ήταν πολύ σημαντικό πως μέσα από όλη αυτήν την προσπάθεια ευαισθητοποίησης των μαθητών για θέματα που αφορούν τον τόπο όπου ζουν, σταδιακά οι ίδιοι οι μαθητές έφτασαν στο σημείο να προτείνουν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες ώστε να ξεκινήσουν μία προσπάθεια προς την κατεύθυνση να συμβάλουν όσο μπορούν στην βελτίωση του τόπου όπου ζουν. Τόσο από άποψη κοινωνικού περιβάλλοντος όσο και από άποψη φυσικού περιβάλλοντος.
Κάποια παιδιά έφεραν στο σχολείο παλιές φωτογραφίες που βρήκαν για την πόλη του Ηρακλείου. Αφού έγινε μία σχετική συζήτηση, οι μαθητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η πόλη του Ηρακλείου εκείνης της εποχής (περίπου της δεκαετίας του 50) ήταν μια πόλη πιο ελκυστική! Με πλατείες, με χώρους πρασίνου, με περιβόλια, με αυλές, κ.α.. Με την ευκαιρία μία μαθήτρια σκέφτηκε να φέρει στο σχολείο ένα ντοκιμαντέρ για την παλιά πόλη. Οι μαθητές το παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον. Εκεί είδαν ανθρώπους ηλικιωμένους να διηγούνται ιστορίες από την ζωή τους στην πόλη όταν οι ίδιοι ήταν ακόμα παιδιά και έπαιζαν στις αλάνες. Αναρωτήθηκαν αν αυτοί οι άνθρωποι ζουν ακόμα! Ρωτήσαμε και μάθαμε πως κάποιοι από προς ζουν και βρίσκονται σε προχωρημένη ηλικία. Ήρθαμε σε επαφή με έναν από αυτούς, τον “Πακέ”, που στα μάτια των μαθητών φάνταζε ως την πιο επιβλητική φυσιογνωμία. Ο ίδιος πρότεινε αν θα θέλαμε να μιλήσουμε μαζί του, να τον συναντήσουμε στο καφενείο όπου σύχναζε από τότε που θυμόταν τον εαυτό του. Ένα καφενείο που ιδρύθηκε από ένα μικρασιάτη που ήρθε από το Αϊβαλή: Το καφενείο “Αϊβαλιώτη”. Η συνάντηση αυτή ζητήσαμε από την υπεύθυνη του ΚΑΠΗ να προτείνει και σε άλλους ηλικιωμένους να παρευρεθούν.
5. Συνάντηση με τους ηλικιωμένους που θυμούνται την περιοχή
Στην συνάντηση που οργανώσαμε στο ιστορικό καφενείο του “Αϊβαλιώτη”. συναντήσαμε μια παρέα από 6 παππούδες και γιαγιάδες. Μας υποδέχτηκαν πολύ θερμά και γρήγορα άρχισαν να ξεδιπλώνουν την μνήμη προς και να διηγούνται ιστορίες από μια άλλη εποχή. Μέσα από αυτές τις τόσο ζωντανές διηγήσεις κατάφεραν να μεταφέρουν τους μαθητές σε μια άλλη πόλη με έναν διαφορετικό κοινωνικό ιστό. Μια πόλη όπου οι άνθρωποι νοιαζόταν ο ένας για τον άλλον, που οι πόρτες παρέμεναν ανοιχτές, που υπήρχαν μικρές οικοτεχνίες και τοπικές βιοτεχνίες με σεβασμό στο περιβάλλον. Μια πόλη όπου υπήρχε αυτάρκεια προϊόντων, αφού τα περισσότερα σπίτια είχαν ό,τι χρειαζόταν για την δική τους οικιακή οικονομία: την αυλή, το περιβόλι, το πηγάδι, τον φούρνο, τον αργαλειό, κ.α…. και το σημαντικότερο υπήρχε αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων και μια μορφή ανταλλακτικής οικονομίας. Ό,τι περίσσευε στον έναν το έδινε στον άλλον και αντίστροφα.
Στη συνέχεια με δυσκολία σηκώθηκαν για να περπατήσουν στα στενά σοκάκια της πόλης και να ξεναγήσουν οι ίδιοι τους μαθητές στην εποχή της δική τους νιότης. Οι μαθητές τους ακολούθησαν με ενδιαφέρον για να μάθουν σε κάθε στάση τι υπήρχε εκεί εκείνη την εποχή. Σε σημεία όπου τώρα οι μαθητές έβλεπαν πολυκατοικίες, σύγχρονα κτίρια ή εγκαταλελειμμένα ερείπια, φανταζόταν τι υπήρχε παλιότερα μέσα από τις περιγραφές των ηλικιωμένων: “Στην θέση αυτής της πολυκατοικίας υπήρχαν περιβόλια”, “Εδώ σε αυτό το parking υπήρχε η βρύση όπου μαζευόταν τα κορίτσια να γεμίσουν τις στάμνες τους”, “σε αυτό το εγκαταλελειμμένο και γεμάτο σκουπίδια χώρο, υπήρχε ο υπαίθριος στάβλος όπου όσοι ερχόταν από την ύπαιθρο φέρνοντας την πραμάτεια τους, άφηναν τα αλόγα με τα κάρα προς”!
Στο τέλος καταλήξαμε στην θάλασσα όπου εκεί οι ηλικιωμένοι άνθρωποι μας διηγήθηκαν ιστορίες από τα παιδικά του χρόνια. Για τις βόλτες τους στην παραλία, τα παιχνίδια τους, τις εκδρομές τους, και γενικότερα τις μνήμες τους σε μια εποχή που η περιοχή δίπλα στην θάλασσα και η ίδια η θάλασσα ήταν ένα μέρος της καθημερινής τους ζωής!
Αξιολόγηση 5ης δράσης
Μέσα από αυτήν την ξενάγηση οι μαθητές πήραν ιδέες για το πώς θα ήθελαν να αλλάξει και το κοινωνικό περιβάλλον της πόλης τους Ηρακλείου ώστε να γίνει πιο ανθρώπινο. Προβληματίστηκαν για το πώς μπορούν οι ίδιοι να συμβάλουν στην προσπάθεια βελτίωσης του κοινωνικού περιβάλλοντος προς την κατεύθυνση να μετασχηματιστεί από ένα αποξενωμένο περιβάλλον σε ένα πιο οικείο και πιο ανθρώπινο περιβάλλον.
Μεταφέροντας στους γονείς τους όλη αυτήν την εμπειρία και τον ενθουσιασμό τους που άρχισαν να γνωρίζουν καλύτερα τον τόπο μέσα από αυθεντικές αφηγήσεις και εικόνες της ιστορίας, διαπιστώσαμε με έκπληξη πως κατάφεραν να ευαισθητοποιήσουν και τους ίδιους με αποτέλεσμα να συμφωνήσουν μεταξύ τους να εμπλακούν στην όλη προσπάθεια γνωριμίας των παιδιών τους με την πόλη. Έτσι οργάνωσαν τη δημιουργία ομάδων για την συμμετοχή τους στο παιδικό κυνήγι κρυμμένου θησαυρού στην πόλη.
Το πρόγραμμα Π.Ε. προσανατολισμένο στον τόπο που υλοποιούμε κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά βρίσκεται σε εξέλιξη και θα συνεχιστεί και την επόμενη σχολική χρονιά με δράσεις περισσότερο επικεντρωμένες στην βελτίωση του τόπου όπου ζουν οι μαθητές!
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Γεωργόπουλος, Α. (1999). Η προβληματική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Στο Μ. Μοδινός & Η. Ευθυμιόπυλος (επιμ.), Οικολογία και Επιστήμες του Περιβάλλοντος. Αθήνα: Στοχαστής/Δ.Ι.Π.Ε.
Χρυσαφίδης, Κ. (1998). Βιωματική – Επικοινωνιακή Διδασκαλία. Αθήνα: Gutenberg.
