Αρλεκίνοι, πιερότοι, κολομπίνες, που ζωγραφίζουν, κατασκευάζουν, παίζουν, γράφουν κι ονειρεύονται…
Ουρανία Μεταξάκη, Μαρία Κρητσωτάκη
(ΠΕ 70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ, ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ)
Δημοτικό Σχολείο Γουβών
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το πρόγραμμα με τον τίτλο << Σαλτιμπάγκος με τ΄όνειρο εγώ…>>, ανήκει στα πολιτιστικά θέματα. Υλοποιήθηκε από τα δύο τμήματα της Γ΄ τάξης, το σχολικό έτος 2014-2015 και είχε διάρκεια 3 μήνες. Εντάσσεται στα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων που υλοποιούνται από το αρμόδιο τμήμα της Π.Ε.Ν. Ηρακλείου.
Με αφόρμηση το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, ο Αρλεκίνος, ξεκινήσαμε ένα ταξίδι μάθησης και κυρίως αυτοπραγμάτωσης.
Εκφραστήκαμε μέσα από τη ζωγραφική, τη χειροτεχνία, τη συγγραφή, τη μουσική, τον αυτοσχεδιασμό, την κίνηση, το παιχνίδι. Φτιάξαμε μάσκες από γύψο και οργανώσαμε έκθεση με θέμα: <<Η βενετσιάνικη μάσκα>> και θεατρικό δρώμενο εμπνευσμένο από τoυς χαρακτήρες της Commedia dell΄ Arte. Κατασκευάσαμε γαντόκουκλες και παίξαμε κουκλοθέατρο με θεματολογία από την Ελληνική μυθολογία και τον Θεό Διόνυσο. Εμπνευστήκαμε από τους πίνακες του Picasso, Sezan, Miro και Derain και ζωγραφίσαμε με τέμπερες τους δικούς μας. Μάθαμε για τη σπουδαιότητα του θεάτρου στην Αρχαία Ελλάδα και ετοιμάσαμε τα δικά μας θεατρικά δρώμενα. Ανάμεσα σ΄αυτά η <<Η Ειρήνη>> του Αριστοφάνη, σε δική μας διασκευή. Παίξαμε στον υπολογιστή παιχνίδια αναγνώρισης γεωμετρικών σχημάτων μέσα από έργα τέχνης και στήσαμε μια μικρή πινακοθήκη με έργα διάσημων ζωγράφων. Αναγνωρίσαμε συναισθήματα χαράς, λύπης, θυμού και φόβου, φορώντας τις ανάλογες μάσκες και παρατηρώντας έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. Παίξαμε με τις λέξεις, κάναμε φανταστικές υποθέσεις και δημιουργικά λάθη, γράψαμε ιστορίες, αναφερθήκαμε σε σύγχρονα προβλήματα και πήραμε μέρος στον διαγωνισμό της UNICEF: Τα παιδιά γράφουν και ζωγραφίζουν τα δικαιώματά τους. Πλουτίσαμε τη σχολική μας ζωή με συναίσθημα και φαντασία χωρίς να βιώσουμε τον φόβο της αποτυχίας ή της απόρριψης.
Περάσαμε όμορφα και δεθήκαμε περισσότερο με δεσμούς φιλίας.
Commedia dell΄ arte rania m. Δ.Σ. Γουβών from raniad
Commedia dell΄ arte, μάσκες, αρχαίο Ελληνικό θέατρο, πίνακες ζωγραφικής, κουκλοθέατρο, αυτοσχεδιασμός, μουσικοθεατρικά δρώμενα, καλλιέργεια προφορικού και παραγωγή γραπτού λόγου.
ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Τα πολιτιστικά θέματα, μέσα από τη στενή τους σχέση µε τις καλές τέχνες, τη μυθολογία, την ιστορία, την πολιτισµική συνείδηση, τις παραδόσεις, τη συλλογική µνήµη, τον επαναπροσδιορισµό και την ανάδειξη ιδεών και αξιών, είναι θέματα πολύπλευρα, που αποσκοπούν στην ηθική και πνευματική καλλιέργεια των μαθητών.
Χρησιμοποιώντας τις καλές τέχνες στη σχολική μας ζωή, προσπαθήσαμε να καλλιεργήσουμε την ικανότητα έκφρασης των σκέψεων και των συναισθημάτων, να ενεργοποιήσουμε τη διάθεση για συμμετοχή και συνεργασία και να εξασφαλίσουμε τις συνθήκες εκείνες, που επιτρέπουν στον μαθητή να διαμορφώσει θετική στάση για τη ζωή και τη μάθηση, χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα. Να ενισχύσουμε την ατομική έκφραση, την αυτοπεποίθηση, την πολιτιστική πολυμορφία και να δώσουμε φωνή στο συναίσθηµα.
Ο συνδυασμός λεκτικής και µη λεκτικής επικοινωνίας, που έχει εφαρμογή κυρίως στο θέατρο, βοήθησε στη διατύπωση ολοκληρωμένων νοημάτων, κυρίως σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο απόρριψης.
<<Αν είχαμε μια φανταστική, όπως έχουμε μια λογική, θ΄ ανακαλύπταμε την τέχνη να επινοούμε>>, γράφει ο Gianni Rodari και μέσα από την τέχνη και χάρη στην τέχνη, ανακαλύψαμε την απελευθερωτική αξία που μπορεί να έχει η λέξη και ο λόγος.
Εν κατακλείδι, στόχος μας αποτέλεσε η δημιουργία ενός μοντέλου που χρησιμοποιεί ουσιαστικά τις τέχνες στη διαδικασία μάθησης. Δημιουργώντας τα κατάλληλα δρώμενα και χρησιμοποιώντας το ΄΄απρόβλεπτο΄΄ των τεχνών, ΄΄τη στιγμή και την έκπληξη΄΄ στη διδακτέα ύλη, είχαμε στα χέρια µας ένα δυναμικό εκπαιδευτικό εργαλείο. Η τάξη μετατράπηκε σε βιωματικό εργαστήρι, όπου οι μαθητές κατέκτησαν τη γνώση, απελευθερώνοντας τη δημιουργικότητα και τη φαντασία τους. Διότι <<μόνο ό,τι δέχεσαι με την ψυχή σου, αυτό μαθαίνεις κι αυτό ενσωματώνεις στη ζωή και στον χαρακτήρα σου>>.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ
Ενημέρωση- Θεατρικά και μουσικοχορευτικά δρώμενα- Κατασκευές
Η Κομέντια ντελ’ Άρτε, έχει την αφετηρία της στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και ήταν το αντίθετο από το κλασικό, στιλιστικό θέατρο, όπως το γνώριζαν έως τότε: θορυβώδης και πολύχρωμη, που παιζόταν όχι σε σταθερά θέατρα αλλά παντού στην Ιταλία.
Επρόκειτο για ένα σύνολο λαϊκών θεατρίνων που δημιουργώντας μόνοι τους τη μάσκα, το κοστούμι, τις ιδιαιτερότητες της φωνής και του σώματός τους, έπλαθαν τους χαρακτήρες τους. Οι θίασοι ήταν πλανόδιοι και οι ηθοποιοί έστηναν το πατάρι τους στις πλατείες των χωριών ή σε αυλές αρχοντικών, µε μοναδικό σκηνικό µια ζωγραφιστή κουρτίνα. Στο θίασο συμπεριελήφθησαν γυναίκες ηθοποιοί.
Οι θίασοι κέρδιζαν χρήματα από χορηγίες και δωρεές. Κατά τη διάρκεια της παράστασης έβγαινε ΄΄το καπέλο΄΄, γεγονός που επέτρεπε να μη χρεώνουν συγκεκριμένο αντίτιμο για εισιτήριο και να μπορούν να παρακολουθούν ακόμα και όσοι δεν είχαν οικονομική άνεση. Επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη του θεάτρου και καθιέρωσε την αναπαραστατική κίνηση, την οποία υιοθέτησαν κορυφαίοι, μεταγενέστεροι ηθοποιοί , όπως ο Charlie Chaplin και ο Dario Fo.
Θεατρικό δρώμενο –αναπαράσταση του Αρλεκίνου της Ζωρζ Σαρρή- συνοδευόμενο από την <<Άνοιξη>> του Vivaldi
Κλασικοί χαρακτήρες της Κομέντια ντελ΄ Άρτε είναι: ο Αρλεκίνος, η Κολομπίνα, ο Πανταλόνε, ο Πιερρότος, ο Πουλτσινέλο, ο Καπιτάνο, ο Ντοτόρε, ο Μπριγκέλα.
Χειροποίητες γαντόκουκλες του Αρλεκίνου και της Κολομπίνας
Οι φιγούρες του πιερότου και του αρλεκίνου, που συναντάμε συχνά στη ζωγραφική του Πικάσο, προέρχονται απ΄ το ιταλικό λαϊκό θέατρο του δρόμου και από τις καρναβαλικές παραδόσεις.
Αντίγραφο του <<Αρλεκίνος καθισμένος,1901>>
Μάσκα
Η μάσκα, το προσωπείο, είναι ένα τεχνητό σκέπασμα του προσώπου, πολλές φορές και της κεφαλής και χρησιμοποιείται συνήθως για μεταμφίεση ή προστασία.
Το προσωπείο δεν καμουφλάρει αλλά αποκαλύπτει τις αδυναμίες του ηθοποιού και επηρεάζει τη φυσική του κατάσταση και την επικοινωνία του με τους θεατές. (Το Βήμα, 28 Ιουλίου 1996)
Στην αρχαία Ελλάδα η μεταμφίεση ήταν αναπόσπαστο κομμάτι των διονυσιακών τελετών. Ο Διόνυσος, από τη στιγμή της γέννησής του επιβιώνει από την οργή της Ήρας με μάσκες και προβιές κριαριού και αγριοκάτσικου, ενώ η σπηλιά όπου κρυβόταν καμουφλάρεται με κλήματα. Οι πιστοί συνοδοιπόροι του μεταμφιέζονται σε Σάτυρους. Στα Μικρά και Μεγάλα Διονύσια που γίνονταν Πανελλήνια, γεννιέται «ο Διθύραμβος», θρησκευτικός ύμνος προς τιμήν του θεού.
Κουκλοθέατρο με χειροποίητες κούκλες που αναπαριστούν λαϊκό δρώμενο με τον θεό Διόνυσο
Γέννηση θεάτρου
Μέσα από αυτές τις γιορτές και διαγωνισμούς θεάτρου, ο Θέσπις, Έλληνας τραγικός ποιητής, κάνει μια καινοτομία – ορόσημο για το θέατρο και όλη τη μετέπειτα εξέλιξή του. Το 535 π.Χ. βάζει έναν υποκριτή να κάνει διάλογο στη συνοδεία των Μαινάδων, δηλαδή του χορού που ψέλνει και κατασκευάζει την πρώτη ανθρωπόμορφη μάσκα.
Το θέατρο γεννήθηκε και η μάσκα άρχισε να έχει λόγο ύπαρξης.
Θεατρικό δρώμενο με μάσκες την ημέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού με σύνθημα:
<<Οι λέξεις δεν είναι για να πληγώνουν>>
Τον 5ο αιώνα π.Χ. το θέατρο διαχωρίζεται σε τραγωδία, κωμωδία και σατυρικό δράμα.
Η <<Ειρήνη>>, του Αριστοφάνη, διασκευή για παιδιά, με χειροποίητες γαντόκουκλες
Η ανθρώπινη μάσκα τελειοποιείται από άποψη κατασκευής από τον Χόρηλο. Αργότερα ο Φρύνιχος κατασκευάζει τη γυναικεία μάσκα που χρησιμοποιούσαν οι άντρες ηθοποιοί, αφού οι γυναίκες δεν παίζουν θέατρο κατά τους αρχαίους θεσμούς.
Ο Αισχύλος, ο σημαντικός τραγικός ποιητής, κάνει ένα βήμα και προσθέτει στην κατασκευή της μάσκας κόμμωση. Δηλαδή, ένα είδος περούκας. Από τις πιο γνωστές μάσκες είναι αυτή του τραγικού προσωπείου που φέρει την έκφραση της απόγνωσης και της θλίψης.
Μάσκα λύπης: Αναγνώριση συναισθημάτων μέσα από εκφράσεις προσώπου και στάσης σώματος
Εκτός από τις θεατρικές μάσκες, είναι γνωστά σε όλους μας τα νεκρικά προσωπεία, αυτά που έφερε πρώτη φορά στο φως ο Σλήμαν, κατά τις ανασκαφές της Τροίας.
Χειροποίητη νεκρική μάσκα από γύψο και χρυσή τέμπερα
Βενετσιάνικη μάσκα
Η μάσκα στη Βενετία, εμφανίστηκε το Μεσαίωνα, αρχικά για τη γιορτή των ψυχών και αργότερα του καρναβαλιού, που είχε τις ρίζες του και στις γιορτές του θεού Διόνυσου. Αργότερα οι Βενετοί συνήθιζαν να φορούν μάσκες κατά τη διάρκεια όλων των σημαντικών εκδηλώσεων, όπως επίσημα δείπνα ή εορτές. Τα επόμενα χρόνια τις φορούσαν διάφορα πρόσωπα για να κρυφτούν από παράνομες δραστηριότητες όπως τυχερά παιχνίδια, σχέσεις ή ακόμα και πολιτικά σκάνδαλα.
Τον 18ο αιώνα, η ζήτηση για μάσκες ήταν τόσο μεγάλη, που οι απλές μαύρες μάσκες άρχισαν να μετατρέπονται σε πιο περίτεχνες κατασκευές και να εξαπλώνονται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Κατασκευή μάσκας
Οι βενετσιάνικες μάσκες κατασκευάζονται από δέρμα, papier mache (πεπιεσμένο χαρτί), πορσελάνη, γύψο ή με μια τεχνική από γυαλί. Ζωγραφίζονται στο χέρι και διακοσμούνται με πολύτιμα μέταλλα και λίθους.
Η μάσκα Zanni, στην πρώτη μας διαφάνεια του power point
Κατασκευασμένη από δέρμα, με μεγάλη μύτη, διογκωμένα φρύδια και χαμηλό μέτωπο. Μάσκα μάλλον αφελούς και ανόητου χαρακτήρα, από τις αστείες μάσκες του βενετσιάνικου καρναβαλιού.
Έκθεση βενετσιάνικης μάσκας στην τάξη
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σαλτιμπάγκος:
-Υπαίθριος ταχυδακτυλουργός, γελωτοποιός ή ακροβάτης.
-Μεταφορικά ο άνθρωπος χωρίς αρχές, ο κατεργάρης.
Όπως αναφέραμε στον πρόλογο, το πρόγραμμα Σαλτιμπάγκος με τ΄όνειρο εγώ… ανήκει στα πολιτιστικά θέματα που στοχεύουν στην ηθική και πνευματική καλλιέργεια των παιδιών και στον σχηματισμό μιας στέρεας ηθικής θεωρίας.
Πρέπει να επισημανθεί ότι για τους αρχαίους, η ηθική αφορά στη μελέτη του χαρακτήρα και το ερώτημα που τίθεται σύμφωνα και με τον Αριστοτέλη, δεν είναι μόνο το ποιες πρέπει να είναι οι πράξεις μας αλλά και τι άνθρωποι πρέπει να είμαστε.
Η ψυχική υγεία γίνεται αντιληπτή ως ευδαιμονία, όπου <<δαίμων>> είναι η ψυχή και <<ευ>> το καλό, η καλή και ποιοτική κατάσταση, η πληρότητα.
Στις φιλοσοφικές σχολές συναντάμε την ευδαιμονία ως κοινό φιλοσοφικό στόχο, όπου σημαίνει τη διαρκή προσπάθεια να βρίσκεται σε ισορροπημένη κατάσταση ο εσώτερος μας δαίμων, ανεξάρτητα από τη μάσκα που ο καθένας αποφασίζει να φορά.
Η φράση <<Κατά τον δαίμονα εαυτού>>, ήταν ανώτερη φιλοσοφική ευχή, που σήμαινε να πράττεις σύμφωνα με αυτό, που η συνείδηση σου θεωρεί σωστό.
Γλώσσα- Δραστηριότητες
1. Ανάγνωση ιστοριών και παραμυθιών.
2. <<Τεμπέλικοι σχηματισμοί >> με λέξεις.
Π.χ με τη λέξη ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:
Λέξεις που αρχίζουν από αρ-, λέξεις που αρχίζουν από α-, λέξεις που ομοιοκαταληκτούν με το –ίνος, φράσεις με νόημα (αφού γράψουμε τη λέξη ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ κάθετα, βρίσκουμε λέξεις που ξεκινούν από τα αρχικά γράμματα της κάθετης λέξης), δίστιχα με ομοιοκαταληξία κ.α.
3. Φανταζόμαστε μια ιστορία γεννημένη από ένα <<φανταστικό διώνυμο>>:
Π.χ. Αρλεκίνος- Πιερότος
4. Φανταζόμαστε μια ιστορία με αφορμή εικαστικά έργα.
5. Επιλέγουμε έναν πίνακα, διαλέγουμε το ρόλο μας μέσα στην ιστορία, μοιράζουμε ρόλους στα μέλη της ομάδας μας και γράφουμε μια σύντομη ιστορία δίνοντας τον δικό μας τίτλο.
6. Απρόβλεπτο σενάριο:
Κάθε παιδί γράφει από μία πρόταση, φτιάχνοντας μια συνεχιζόμενη ιστορία.
7. Οι λέξεις πίσω από τις μάσκες:
Με κρυμμένες λέξεις φτιάχνουμε μια ιστορία, ένα παραμύθι, ένα άρθρο σε εφημερίδα, μία πρόσκληση κ.τ.λ.
8. Αινίγματα, ψεύτικα αινίγματα (είναι αυτά που περιέχουν μέσα τους την απάντηση), ακροστιχίδες.
Παράδειγμα ψεύτικου αινίγματος:
Ο Νίκος, ο Δημήτρης και η Αναστασία,
πιερότοι ντύθηκαν και κρύφτηκαν,
πίσω από τη τζαμαρία,
για να τρομάξουν τη συμμαθήτριά τους, τη - - - - - .
9. Συγγραφή και εικονογράφηση παραμυθιών για το πρόγραμμα της UNICEF <<Τα παιδιά γράφουν και ζωγραφίζουν τα δικαιώματά τους>>.
Μαθηματικά – Δραστηριότητες.
1. Παιχνίδια αναγνώρισης γεωμετρικών σχημάτων με επιλεγμένα έργα ζωγραφικής.
2. Προβλήματα τεσσάρων πράξεων.
Εξοικείωση στη χρήση υπολογιστών
1. Παιχνίδια αναγνώρισης γεωμετρικών σχημάτων με επιλεγμένα έργα ζωγραφικής.
2. Τοποθέτηση πινάκων στα κάδρα της πινακοθήκης.
Φυσική Αγωγή και Μουσική – Δραστηριότητες
2. Μουσικοχορευτικά δρώμενα.
3. Το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού.
Αισθητική Αγωγή – Δραστηριότητες
1.Κατασκευή βενετσιάνικης μάσκας (Υλικά: γύψος, τέμπερες, χρυσόσκονη, χάντρες, πούλιες, υφάσματα, φτερά κ.α.)
2. Κατασκευή κούκλας (Υλικά: εφημερίδες, χαρτοταινία, μαλλί πλεξίματος, υφάσματα, κορδέλες, χάντρες, ρολά χαρτιού υγείας, τέμπερες κ.α.)
3. Κατασκευή έργων ζωγραφικής (Υλικά: τέμπερες, μαρκαδόροι, ξυλομπογιές κ.α.)
Συναισθηματική Αγωγή – Δραστηριότητες
1.Αναγνώριση εκφράσεων προσώπου και στάσης σώματος μέσα από έργα ζωγραφικής και γλυπτικής.
2.Αναγνώριση συναισθημάτων και διαχείρισής τους μέσα από μάσκες θυμού, λύπης, χαράς, απόγνωσης.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Βιβλιογραφία
Μανδηλαράς Φ . , Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη. Εκδόσεις Παπαδόπουλος.
Argan, G. C., (1998). Η Μοντέρνα Τέχνη. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Muller, Werner ,(1996). Θέατρο του σώματος και Commedia Dell ΄ Arte . University Studio Press.
Rodari, G. , (2003).Γραμματική της Φαντασίας. Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Δικτυογραφία
Το θέατρο ως παιδαγωγικό εργαλείο- Θεατρομάθεια
Προσωπίδες και προσωπιδοφορία (Από τις γιορτές του Διονύσου μέχρι τα σημερινά αποκριάτικα δρώμενα), Χρήστος Ζάλιος
7 Ημέρες Καθημερινή, Κυριακή 25 Ιουλίου, Αφιέρωμα στο Αρχαίο Θέατρο
Theseaus Aegean: Οι αρχαίες μάσκες και η καταγωγή τους
ΟΙ ΜΑΣΚΕΣ (γραφή Μαρίνας Πετρή) - eGreece.gr
Η φιλοσοφική ψυχοθεραπεία στην αρχαιότητα -ΕΚΗΒΟΛΟΣ
Βικιπαίδεια
Φωτόδεντρο
α)Παρουσίαση της Commedia dell ΄Arte
β)Φαντάσου μια ιστορία με αφορμή εικαστικά έργα
γ)Παιχνίδι αναγνώρισης γεωμετρικών σχημάτων σε επιλεγμένα έργα ζωγραφικής
δ)Διαδραστικός χάρτης των κυριότερων αρχαίων Ελληνικών θεάτρων
