Γνωριμία με τα αντικείμενα του χθες και σύγκριση με τα αντικείμενα του
σήμερα. Η καθημερινή ζωή των παππούδων μας. Ποιότητα ζωής.
Μαρία Αλεξάκη
(ΠΕ60 ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ-alexmar70@gmail.com)
5o Νηπιαγωγείο Ηρακλείου
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
<<Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώστης κλώτσο να γυρίσει παραμύθι ν’ αρχινίσει>>. Μα τι είναι τέλος πάντων αυτή η ανέμη που την αναφέρουμε κάθε φορά που αρχίζει ένα παραμύθι; Αυτή την απορία είχε κάποιο παιδί, από αυτή τη λέξη πιαστήκαμε και αρχίσαμε να ξετυλίγουμε το νήμα του χρόνου που ήταν πολύ μακρύ. Από την εποχή των παππούδων μας μέχρι σήμερα. Έτσι, ξεκίνησε το πρόγραμμά μας – ένα πρόγραμμα πολιτιστικών θεμάτων -που είχε ως στόχο να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με την παράδοση και να γνωρίσουν το παρελθόν τους και τις ρίζες τους. Να γνωρίσουν Αντικείμενα χαμένα με τα χρόνια ξεχασμένα.
Στο πρόγραμμα αυτό συμμετείχαν 18 παιδιά (νήπια και προνήπια) και η διάρκειά του ήταν περίπου 2 μήνες. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δουλεύτηκε ως σχέδιο εργασίας (project) εμπλέκοντας όλους τους τομείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας : Μελέτη περιβάλλοντος φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, Γλώσσα (Γραπτή και προφορική έκφραση), Μαθηματικά, Δημιουργία και έκφραση (μουσική, εικαστικά, θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση, μουσικοκινητικά παιχνίδια, χορό κλπ.), Τεχνολογία και Έρευνα.
Τα παιδιά, γνωρίζοντας τις ρίζες τους και την ιστορία των παππούδων τους, γνωρίζουν τον εαυτό τους και θα γίνουν ικανά στο μέλλον να δημιουργήσουν το δικό τους πολιτισμό.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
παλιά αντικείμενα, παραδόσεις, λαϊκή τέχνη, τρίτη ηλικία, ιστορία.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τον πολιτισμό των προηγούμενων γενεών, να έρθουν σε επαφή με την παράδοση, να κάνουν συγκρίσεις και να κατανοήσουν την αξία της κάθε εποχής.
Τι αντικείμενα χρησιμοποιούσαν τα παλιά χρόνια οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους;
Πώς εξελίχθηκαν έτσι ώστε να γίνει η ζωή μας πιο εύκολη; Παράλληλα τα παιδιά έρχονται σε επαφή με έργα της λαϊκής μας παράδοσης και παρακολουθούν τη λαϊκή τέχνη σ’ όλες τις εκφράσεις της εποχής. Μέσα από τη διήγηση λαϊκών παραμυθιών, την ακρόαση και την εκμάθηση δημοτικών τραγουδιών, λαχνισμάτων, χορών, ομαδικών παραδοσιακών παιχνιδιών στοχεύουμε να μεταδώσουμε στα παιδιά την ομορφιά της λαϊκής παράδοσης ώστε να γίνουν αργότερα συνεχιστές της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Βασικός σκοπός του προγράμματος είναι τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με την παράδοση και τον τρόπο ζωής των προηγούμενων εποχών. Οι επιμέρους στόχοι είναι:
- Να συγκρίνουν εποχές και να αντιληφθούν τα θετικά και τα αρνητικά.
- Να εκτιμήσουν την αξία της κάθε εποχής.
- Να μάθουν να σέβονται την παράδοση.
- Να κατανοήσουν την αξία της ομαδικής εργασίας.
- Να ενθαρρύνονται να περιγράφουν, να εξηγούν και να ερμηνεύουν.
- Να εμπλουτίσουν τον προφορικό λόγο και να καλλιεργήσουν τη φαντασία τους.
- Να ενθαρρύνονται να γράφουν και να αντιγράφουν λέξεις σχετικές με τα παλιά αντικείμενα.
- Να πειραματίζονται με διάφορα υλικά και χρώματα, να πλάθουν, να σχεδιάζουν, να κάνουν κατασκευές.
- Να εκφράζονται δημιουργικά μέσα από το θεατρικό παιχνίδι, το κουκλοθέατρο, τη δραματοποίηση, τον αυτοσχεδιασμό, το χορό και το τραγούδι.
- Να συμμετέχουν σε ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια.
- Να κάνουν ομαδοποιήσεις ,ταξινομήσεις, αρίθμηση, αντιστοιχίσεις και σειροθετήσεις.
- Να κατανοήσουν την έννοια του μοτίβου.
- Να μάθουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να βρίσκουν πράγματα που τους ενδιαφέρουν σχετικά με το πρόγραμμα.
- Να φτιάξουν τα δικά τους βιβλία αινιγμάτων χρησιμοποιώντας ομοιοκαταληξία, κάνοντας μόνα τους εικονογράφηση και γράφοντας μόνα τους την απάντηση ως κατακλείδα του προγράμματος.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Για την υλοποίηση του προγράμματος εφαρμόστηκε η ομαδοσυνεργατική μέθοδος η οποία στηρίζεται στην εργασία των παιδιών σε μικρές ομάδες, στη συνεργασία και στην αλληλεξάρτηση,στη βιωματική και ενεργητική μάθηση. Μέσα στην τάξη δημιουργήθηκε ένα κλίμα συνεργασίας, αποδοχής και ενθάρρυνσης όλων των μελών.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Ο εκπαιδευτικός λειτουργεί ως παράγοντας στήριξης και καθοδήγησης. Είναι συνεργάτης που οργανώνει, συντονίζει και καθοδηγεί έτσι ώστε όλοι να κατανοούν τον κοινό στόχο και βοηθά στη διανομή ρόλων μέσα στην ομάδα. Επίσης, συμβάλλει στη δημιουργία ευχάριστου κλίματος και κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον των παιδιών.
Έχει ρόλο παρατηρητή πράγμα που τον βοηθάει να καταλαβαίνει την πρόοδο των παιδιών και τη στάση τους απέναντι στην ομαδική εργασία ώστε να αναπροσαρμόζει κατάλληλα το πρόγραμμα και να το ανατροφοδοτεί όταν χρειάζεται.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Ευαισθητοποίηση
Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη….>> ακούγεται από τη φωνή της νηπιαγωγού κι ένα κουβάρι νήμα ξετυλίγεται και μας οδηγεί σε ένα παλιό σεντούκι. Ήταν μια φορά κι έναν καιρό ένα παλιό σεντούκι της γιαγιάς ξεχασμένο στην αποθήκη απ’ αυτά που οι γιαγιάδες μας έβαζαν μέσα την προίκα τους. Τι να έχει άραγε μέσα; Αυτά τα λόγια λέει η νηπιαγωγός ενώ από το CD player ακούγεται ένα κομμάτι από την <<πολίτικη κουζίνα>> της Ευανθίας Ρεμπούτσικα. Μία γιαγιά εμφανίζεται –η γιαγιά του Γιάννη-και ευλαβικά ανοίγει το σεντούκι και από μέσα βγαίνουν ένα σωρό θησαυροί. Πράγματα παλιά, ξεχασμένα από τα χρόνια και άγνωστα σ’ εμάς. Η γιαγιά αυτή μας παρουσιάσει ένα -ένα τα αντικείμενα αυτά και μοιράστηκε μαζί μας τις αναμνήσεις της νιότης της. Κάθε παιδί σηκωνόταν και επεξεργαζόταν τα αντικείμενα και προσπαθούσε να μαντέψει τη χρησιμότητά του ενώ παράλληλα έκανε συγκρίσεις με τα αντικείμενα του σήμερα.
Κάπως έτσι ξεκίνησε το πρόγραμμά μας.
Α’ φάση - Σχεδιασμός της δράσης
Στη συνέχεια, μιλήσαμε για το θέμα και αφού μοιραστήκαμε εμπειρίες και γνώσεις, καταγράφτηκε τι ξέρουν τα παιδιά και τι θα ήθελαν να μάθουν σε μορφή ιστογράμματος.
Έπειτα, χωριστήκαμε σε ομάδες και αποφασίσαμε κάθε ομάδα αφού κάνει κάποια έρευνα με τη βοήθεια των γονέων να μας φέρει αντικείμενα παλιά, ώστε να γίνει μία λαογραφική έκθεση στο σχολείο μας. Επίσης, να βρουν και να καταγράψουν λαϊκά παραμύθια, τραγούδια, λαχνίσματα κ.λ.π. σχετικά με το θέμα. Μία ομάδα έγινε << οι δημοσιογράφοι>> η οποία ανέλαβε να πάρει συνέντευξη από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και να τους ζητήσει να πουν τις εμπειρίες τους για τα χρόνια τα παλιά .
Οι γονείς σ’ αυτήν την προσπάθεια έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας. Μας έφεραν πολλά παλιά αντικείμενα όπως αρτοσφραγίδα, λιοσάκουλο, κιούπι, σίδερα με καρβουνάκι, γουδί, λύχνους, ανέμη, γραμμόφωνο, μελανοδοχείο, παλιές λάμπες, υφαντά, και πολλά άλλα και έτσι δημιουργήθηκε η έκθεση.
Β’ φάση - Έρευνα πεδίου
Τα παιδιά αφού αναζήτησαν απαντήσεις στα ερωτήματα που είχαν διαμορφωθεί στην Α’ φάση και αφού συγκέντρωσαν και το υλικό που είχαν αναλάβει να βρουν, μας παρουσίασαν τα αποτελέσματα καθώς και τα αντικείμενα που έφεραν. Κάθε παιδί παρουσίασε στην ολομέλεια τα παλιά αντικείμενα που έφερε μιλώντας για τα χαρακτηριστικά τους και τη χρησιμότητά τους.
Αφού στήθηκε η έκθεσή μας, την επισκέφτηκαν οι γονείς και ήταν μία ευκαιρία στον ίδιο χώρο να γίνουν κάποια δρώμενα όπως θεατρικό παιχνίδι, δραματοποιήσεις και κάποιες δραστηριότητες γραφής και μαθηματικών όπως καταγραφή των ετικετών από τα παιδιά, αρίθμηση των παλιών αντικειμένων κ.λπ.
Επισκεφτήκαμε και τον Αρόλιθο και συμμετείχαμε σ’ ένα πρόγραμμα με τίτλο <<Μουσαφίρηδες στο σπίτι της γιαγιάς>>. Ήταν μία καλή ευκαιρία να δούμε αντικείμενα παλιά που ήταν δύσκολο να φέρουμε στο σχολείο όπως αργαλειός, αμόνι κ.α.
Τις επόμενες ημέρες μιλήσαμε για τη ζωή των ανθρώπων τα παλιά χρόνια που παρά τις αντίξοες συνθήκες που ζούσαν ήταν μονοιασμένοι και βοηθούσαν ο ένας τον άλλον.
Αναφερθήκαμε στα παλιά αντικείμενα, πώς τα χρησιμοποιούσαν και με ποια έχουν αντικατασταθεί σήμερα. Επίσης, αναφερθήκαμε στα επαγγέλματα του παρελθόντος στις παραδοσιακές φορεσιές, στα παιχνίδια των παιδιών, στις γιορτές και στις οικογενειακές εκδηλώσεις.
Όσον αφορά τα παλιά αντικείμενα φτιάξαμε λύχνους από πηλό και άλλα αντικείμενα καθώς και υφαντά με τελάρο. Παρατηρήσαμε παραδοσιακές ποδιές με μοτίβα επαναλαμβανόμενα και προσπαθήσαμε να ζωγραφίσουμε τις δικές μας ποδιές. Επίσης, φτιάξαμε χαλάκια από κουρελάκια και από χαρτί.
Παίξαμε πολλά ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια όπως: πινακωτή-πινακωτή, αλάτι χοντρό – αλάτι ψιλό, η κολοκυθιά, μαντήλι-μαντηλάκι, έχεις φωτιά κ.α. και δραματοποιήσαμε πολλά παιχνιδοτράγουδα όπως το <<ντίλι-ντίλι>> , <<παντρεύουνε τον κάβουρα>>.
Χρησιμοποιήσαμε και το κουκλοθέατρο παίζοντας το λαϊκό παραμύθι <<αρνίτσι- μπίτσι>>.
Την Καθαρή Δευτέρα καλέσαμε έναν παππού και μας έφτιαξε χαρταετό όπως τον έφτιαχνε όταν ήταν μικρός.
Διαβάσαμε επίσης, λαϊκά παραμύθια με το φως του λύχνου και τα δραματοποιήσαμε.
Κάναμε ακρόαση πολλών παραδοσιακών μουσικών κομματιών και τραγουδιών , είδαμε από κοντά και από εικόνες πολλά παραδοσιακά όργανα, χορέψαμε στους ρυθμούς της κρητικής παραδοσιακής μουσικής και μάθαμε τραγούδια όπως: “Μήλο μου κόκκινο”, “Γερακίνα”, “ Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ”, “Τούτο το μήνα” κ.ά.
Γ’ φάση Δραστηριότητες ολοκλήρωσης του σχεδίου εργασίας.
Αφού έγινε ανακεφαλαίωση των γνώσεων που μάθαμε, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε τις εργασίες μας στους γονείς.
Με αφορμή τις γιορτές του Μάρτη αναφερθήκαμε στα παλιά χρόνια τότε που οι άνθρωποι έβγαιναν στους δρόμους και έλεγαν τα κάλαντα του Μάρτη και τα χελιδονίσματα. Έτσι, την 25η Μαρτίου ετοιμάσαμε μία γιορτή που ένα μέρος της το αφιερώσαμε στις γιορτές του Μάρτη κάνοντας αναπαράσταση τα χελιδονίσματα. Παράλληλα λειτούργησε μια μικρή έκθεση με έργα των παιδιών.
Τέλος, αποφασίσαμε με τα παιδιά να φτιάξουμε και να παρουσιάσουμε ένα βιβλίο με αινίγματα που το ονομάσαμε “Είναι πράγματα παλιά που τα είχε η γιαγιά για ελάτε να τα βρούμε να τα ξαναθυμηθούμε” το οποίο εικονογράφησαν εξ’ ολοκλήρου τα παιδιά καθώς επίσης έγραψαν μόνα τους και τις απαντήσεις. Τα κείμενα με τη μορφή ποιήματος γράφτηκαν με τη βοήθεια της νηπιαγωγού.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Τα παιδιά έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το πρόγραμμα και όσο διήρκεσε κράτησαν αμείωτο το ενδιαφέρον τους γι’ αυτό. Εμπλούτισαν το λεξιλόγιό τους και επέδειξαν επινοητικότητα και εφευρετικότητα. Κατέκτησαν πολλές γνώσεις αλλά κυρίως έμαθαν να συνεργάζονται , να σέβονται και να εκτιμούν την προσπάθεια του άλλου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βαλάση Ζ., Παπαρούνα Κόκκινη
Δαράκη Π., Ομαδικά παιχνίδια των παιδιών μας, εκδ. Gutenberg
Καραΐσκου Χρ., Παραδοσιακά 100 παιχνίδια, εκδ. Διάπλαση
Καραΐσκου Χρ., Ελληνικά Παραδοσιακά Παραμύθια, εκδ. Διάπλαση
Μέγας Γ.Α., Ελληνικά παραμύθια, εκδ. Ι.Δ.Κολλάρος
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οδηγός Νηπιαγωγού
Φακίνου Ε., Τα Ελληνάκια, εκδ. Κέδρος
Χατζηκοκολάκη Σ. (2006), Αντικείμενα χαμένα με το χρόνο ξεχασμένα, εκδ. Κέδρος
Χατζημιχάλη Α., Η Ελληνική φορεσιά, εκδ. Μέλισσα
Οδηγός εκπαιδευτικού για το πρόγραμμα σπουδών του νηπιαγωγείου
