Ελιά, μια αειθαλής… αξία, μέσα στα χρόνια, για τον άνθρωπο και τον τόπο όπου ζει. Καλλιέργεια και βιοποικιλότητα ελαιώνα.
Μυλωνά Αναστασία
(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - ena1mylo@gmail.com )
20ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου Κρήτης
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το παρόν πρόγραμμα επιλέχθηκε, ύστερα από μια αυθόρμητη συζήτηση, με τους μαθητές/ τριες, με αφορμή το μάζεμα της ελιάς. Μέσα από τη συνομιλία ανακαλύψαμε, ότι μια τέτοιου είδους συνήθεια, την οποία τα παιδιά είναι εξοικειωμένα να ακούν στο οικογενειακό τους περιβάλλον από τους μεγάλους, τελικά, δεν ήταν τόσο κατανοητή και ξεκάθαρη στο μυαλό των μικρών παιδιών.
Με το πρόγραμμα, τα παιδιά ήρθαν κοντά στη φύση. Γνώρισαν και αναβίωσαν συνήθειες του παρελθόντος και τις συσχέτισαν με τωρινές πρακτικές. Ακόμα, μέσα από τις δραστηριότητες και τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν, πέρα από το γνωστικό κομμάτι, απέκτησαν περισσότερη αυτοπεποίθηση, ενώ ανακάλυψαν και δυνατότητες που είχαν και μέχρι τότε δεν ήξεραν.
Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε από τους μαθητές/ τριες της Β΄ τάξης Δημοτικού, κατά το σχολικό έτος 2014-15 και η διάρκεια του ήταν 6 μήνες. Συνολικά, έλαβαν μέρος 80 παιδιά.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
Ωφέλειες ελιάς, διατροφή, βιοποικιλότητα, καλλιέργεια, ιστορικότητα.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η συνειδητοποίηση ότι συγκεκριμένους μήνες κάθε χρόνο, τα παιδιά, βλέπουν και ακούν τους ανθρώπους γύρω τους να αναφέρονται, σχεδόν καθημερινά, στην ελιά και το λάδι, δίχως πραγματικά να αντιλαμβάνονται τι ακριβώς συμβαίνει εκείνη την περίοδο, αποτέλεσε το έναυσμα, για να ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση, η οποία επεκτάθηκε και σε άλλα σχετικά ζητήματα, όπως τα οφέλη της, στη ζωή του ανθρώπου αλλά και στον τόπου όπου ζει.
Κατόπιν τούτου, ήταν σύμφωνη η γνώμη όλων, στο να επιλέξουμε, να ερευνήσουμε αυτό το θέμα, αφού ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο του διαλόγου μας, με δεύτερη σκέψη να το εντάξουμε στα πλαίσια Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Βασικό μέλημα αποτέλεσε, η ουσιαστική και πολύπλευρη επαφή των παιδιών, με αυτό το τόσο ευρέως διαδεδομένο δέντρο, που έχει ταυτιστεί με την Κρήτη αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα.
ΠΕΔΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Για να επιτευχθεί μια πολύπλευρη διερεύνηση και μελέτη του θέματος με εύκολο και κατανοητό τρόπο, επιχειρήθηκε διαθεματική προσέγγιση. Συνδέσαμε λοιπόν το πρόγραμμά μας, με το μάθημα της Γλώσσας, της Αισθητικής και Θεατρικής Αγωγής, της Μελέτης Περιβάλλοντος και των Νέων Τεχνολογιών. Με αυτό τον τρόπο, οι μαθητές/ τριες αποκτούσαν γνώσεις, τις οποίες συνέδεαν παράλληλα με την πραγματική ζωή, ανακαλύπτοντας πως μπορεί να αξιοποιηθεί η κάθε γνώση πρακτικά στη ζωή.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Λόγω της μικρής ηλικίας των μαθητών, αρχικά υπήρξε ένας καταιγισμός ερωτήσεων και απόψεων για το πώς θα διαχειριστούμε το θέμα, οδηγώντας σε μια σύγχυση. Έτσι, έγινε αντιληπτό, ότι βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσει το πρόγραμμα είναι να καθοριστούν, εξ’ αρχής, οι στόχοι του, με βάση τις προτάσεις τους και ενδιαφέροντά τους.
Συγκεκριμένα, προέκυψαν ο εξής στόχοι:
Να μπορεί ο κάθε μαθητής/ μαθήτρια μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος:α) γνωστικοί στόχοι
- Να περιγράφει βασικά ιστορικά στοιχεία για την ελιά.
- Να εξηγεί τη σημασία της βιοποικιλότητας της ελιάς.
- Να γνωρίζει τη σημασία ορών και εννοιών σχετικές με την ελιά και την καλλιέργεια της.
β) στόχοι δεξιότητας
- Να επιλέγει και να επεξεργάζεται από ένα σύνολο στοιχείων, τις χρήσιμες μόνο πληροφορίες για την επίτευξη ενός στόχου.
- Να αξιοποιεί τις Νέες Τεχνολογίες προς όφελος του.
- Να αποδεικνύει την ευεργετική επίδραση της σωστής διατροφής στην υγεία του ανθρώπου.
- Να αναγνωρίζει τα οφέλη που προσφέρει η ελιά στον τουρισμό και την οικονομία μιας περιοχής.
- Να αναγνωρίζει ζωγράφους και να περιγράφει τα έργα τους.
γ) στόχοι απόκτησης στάσης ζωής
- Να εκτιμά τη σημασία της χλωρίδας και την πανίδας και να αναπτύσσει στάσεις και πρακτικές φιλικές απέναντι στη φύση.
- Να επιλέγει την υγιεινή (μεσογειακή) διατροφή και τα βιολογικά προϊόντα στην καθημερινότητά του.
- Να κινητοποιεί άλλους ανθρώπους να υιοθετήσουν υγιεινή διατροφή στη ζωή τους.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Ο τρόπος που δουλεύτηκε το πρόγραμμα ήταν κατά βάση μαθητοκεντρικός. Ωστόσο, λόγω του ότι δουλεύτηκε από παιδιά μικρής τάξης του Δημοτικού, τον ρόλο του συντονιστή, είχε ο δάσκαλος. Έτσι, δεν έλειψαν οι στιγμές που χρειάστηκε να παρέμβω επικουρικά και συμβουλευτικά, υπενθυμίζοντας, όποτε κρινόταν αναγκαίο, τους στόχους που είχαμε θέσει εξ’ αρχής, διασφαλίζοντας έτσι την εύρυθμη λειτουργία των ομάδων και την ποιότητα του τελικού αποτελέσματος. Άλλες πάλι φορές κάποια μέλη ομάδων χρειάστηκαν εμψύχωση, καθώς λόγω της μικρής τους ηλικίας, υπήρχε άγχος, μήπως δεν κάνουν κάτι σωστά.
Επίσης, ορίστηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών να γίνουν δύο διαλείμματα, ένα ενημέρωσης, όποτε θα κρινόταν απαραίτητο και ένα ανατροφοδότησης, ανάλογα βέβαια με την εξέλιξη των δραστηριοτήτων.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ
Ως αφόρμηση, χρησιμοποιήθηκε η καθημερινή διαδρομή των παιδιών για το σχολείο, καθώς πολύ κοντά στο σχολείο μας υπάρχει ένας ελαιώνας. Αποφασίσαμε λοιπόν, αυτή τη φορά να μην τον προσπεράσουμε βιαστικά, όπως κάθε πρωί, αλλά να κάνουμε μια μικρή στάση και να τον παρατηρήσουμε πιο προσεχτικά.
Κάθε παιδί ανέφερε χαρακτηριστικά της ελιάς που εντόπιζε και το εντυπωσίαζαν ενώ παράλληλα διατυπώνονταν και ποικίλες ερωτήσεις γύρω από το θέμα. Όλα καταγράφηκαν με σκοπό αξιοποιηθούν αργότερα ως αντικείμενο περαιτέρω μελέτης.
Στη συνέχεια, καθίσαμε κάτω από δέντρα ελιάς, όπου και διαβάσαμε το ποίημα του Κωστή Παλαμά «Η ελιά», όπως επίσης και το παραμύθι «Η Σοφή Ελιά» της Ειρήνης Καμαράτου - Γιαλούση. Αναγνωρίσαμε τους ήρωες και σχολιάσαμε το περιεχόμενο τους. Τα παιδιά στο άκουσμα των δυο κειμένων, έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον, κάνοντας εντονότερη την επιθυμία τους να συμμετάσχουν ενεργά στο πρόγραμμα.
Με την επιστροφή μας στην τάξη, ακολούθησε, ομαδικός κατιδεασμός, με πράγματα που καθένας τους, θα ήθελε να μάθει για αυτό το πολύτιμο αγαθό. Οι ιδέες αυτές, όπως και οι παρατηρήσεις από την περιήγηση μας στον ελαιώνα, σημειώθηκαν στον πίνακα και ομαδοποιήθηκαν.
Έτσι, καταλήξαμε σε 5 θεματικές ενότητες έρευνας. Πάνω σε αυτές, οι μαθητές/ τριες εργάστηκαν, χωρισμένοι σε 5 ομάδες των 4 ατόμων. Προκειμένου να διατηρηθεί η αρχική έντονη διάθεση για δράση, δόθηκε στον καθένα, το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής ομάδας, με βασικό κριτήριο, το βαθμό ενδιαφέροντός του, για το θέμα της ομάδας που θα εντασσόταν. Ακόμα, τους δόθηκε η ευκαιρία να «βαφτίσουν» τις ομάδες τους. Η πρώτη ομάδα πήρε το όνομα «ελιά», η δεύτερη «ειρήνη», η τρίτη «ήλιος», η τέταρτη «ελαιώνας» και η πέμπτη «λάδι».
Για την υλοποίηση των στόχων, των θεματικών ενοτήτων, τους δόθηκε η συμβουλή να φτιάξουν εκ των προτέρων, ένα πλάνο για το πώς θα εργαστούν και τι υλικό θα συγκεντρώσουν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, λόγω της μικρής τους ηλικίας, για τη συλλογή του υλικού, οι μαθητές/ τριες, βοηθήθηκαν και καθοδηγήθηκαν, πέρα από εμένα και από τους γονείς τους.
Έχοντας, λοιπόν, κατά νου τα παραπάνω, οι θεματικές που δημιουργήθηκαν ήταν ο εξής:
- Η ελιά στις τέχνες, τα γράμματα, την παράδοση και τη θρησκεία
Κατόπιν συζητήσεως, αποφασίστηκε η πρώτη ομάδα να κάνει μια έρευνα στο διαδίκτυο και να εντοπίσει ποιήματα, τραγούδια, παροιμίες και αινίγματα που αναφέρονται στην ελιά. Επίσης, από βιβλία και εγκυκλοπαίδειες να βρει έργα τέχνης που έχουν ως θέμα την ελιά, καθώς και να πάρουν συνέντευξη από μέλη της οικογένειάς τους, για το πως έχει χρησιμοποιηθεί αυτό το δέντρο στην θρησκεία μας. Ως αποτέλεσμα αυτής της έρευνας, ήταν η δημιουργία ενός βίντεο, με τη χρήση του Movie maker.
- Η ελιά κατά την αρχαιότητα
Η ομάδα αυτή έψαξε τις πληροφορίες της στο διαδίκτυο αλλά και σε βιβλία και εγκυκλοπαίδειες. Έγινε αφήγηση διαφόρων μύθων που βρήκαν σχετικούς με την ελιά όπως «O μύθος της διαμάχης του Ποσειδώνα και της Αθηνάς» και «O μύθος του Ηρακλή με το ρόπαλό του». Κατόπιν, οι μαθητές/ τριες εμπνεόμενοι από όσα άκουσαν κλίθηκαν να ζωγραφίσουν αντίστοιχες εικόνες.
Οι ζωγραφιές φωτογραφήθηκαν και από αυτές, με τη βοήθεια του προγράμματος jigsaw planet, δημιούργησαν παζλ με θέμα τους μύθους, όπου ο καθένας μπορούσε να παίξει οποιαδήποτε στιγμή. Η δραστηριότητα αυτή έτυχε ιδιαίτερης ανταπόκρισης από τα παιδιά καθώς βρήκαν συναρπαστικό το ότι μπορούσαν να παίξουν με ένα παιχνίδι που δημιουργήθηκε από τους ίδιους.
Επίσης, ανταλλάσσοντας μεταξύ τους, τους συνδέσμους των μύθων, δημιουργήθηκε και μια ευχάριστη ατμόσφαιρα επικοινωνίας.
Στη συνέχεια, παρουσίασαν τις περιπτώσεις όπου οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την ελιά (στους Ολυμπιακούς αγώνες - οι αθλητές άλειφαν τα σώματα τους με λάδι και ως έπαθλο είχαν τον κότινο, στην ιατρική - στον ιπποκράτειο κώδικα αναφέρονται πάνω από 60 φαρμακευτικές χρήσεις, στις θρησκευτικές τελετές, στην οικονομία - νομίσματα με την ελιά).
Ακολούθησε δραματοποίηση των Ολυμπιακών αγώνων κατά την αρχαιότητα, από τα παιδιά, όπου έγινε αναπαράσταση της απονομής κότινου σε Ολυμπιονίκη.- Η καλλιέργεια της ελιάς
Για την καλλιέργεια της ελιάς, η ομάδα κατάφερε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα στοιχεία, παίρνοντας συνέντευξη από τον γεωπόνο που επισκέφτηκε το σχολείο μας, με βάση τις ερωτήσεις που είχαν από πριν σημειώσει, πιστεύοντας ότι αυτές θα ικανοποιήσουν τους στόχους του θέματος τους.
Καθώς, ενημερώθηκαν για τους τρόπους καλλιέργειας και συγκομιδής της ελιάς, τα είδη της, την επεξεργασία και την μετέπειτα παραγωγή προϊόντων, ήταν κατάλληλη στιγμή για να φυτέψουν οι ίδιοι, με τη βοήθεια του γεωπόνου, μια ελιά και στο σχολείο μας. Ανέλαβαν λοιπόν τη φροντίδα της, ακολουθώντας πιστά, τις συμβουλές του ειδικού.
Επιπλέον η ομάδα, με βάση όλα όσα άκουσε και με λίγη βοήθεια, δημιούργησε έναν νοητικό χάρτη, μέσω της εφαρμογής Creately.
- Η βιοποικιλότητα ενός ελαιώνα. Διαφορά βιολογικού – συμβατικού
Απαντήσεις και πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα του ελαιώνα, τη διαφορά βιολογικού – συμβατικού ελαιώνα και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον αλλά και στην υγεία του ανθρώπου, οι μαθητές/ τριες, συγκέντρωσαν, επίσης, από τον καλεσμένο μας γεωπόνο.
Τα παιδιά κράτησαν σημειώσεις από τις απαντήσεις του ειδικού και έπειτα, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες του διαδικτυακού εργαλείου Pixton, τις αξιοποίησαν στους διαλόγους του κόμικ που δημιούργησαν, επεξηγώντας, με απλό και παιγνιώδη τρόπο, τους παραπάνω όρους.
- Προϊόντα ελιάς και μεσογειακή διατροφή
Τα παιδιά συνέλεξαν και παρουσίασαν άρθρα διατροφολόγων που αναφέρονται στη μεσογειακή διατροφή, εστιάζοντας στη μοναδική θρεπτική αξία των προϊόντων της ελιάς.
Επίσης, έκαναν μια έρευνα στη λίστα με τα ψώνια που κάνει η οικογένεια τους και εντόπισαν πόσα και ποια είδη προϊόντων ελιάς επιλέγουν για τη διατροφή τους.
Ακόμα, παίζοντας το ρόλο του δημοσιογράφου, ζήτησαν από τους γονείς τους, να τους πουν μια συνταγή με αυτά τα υλικά. Από το υλικό που συγκεντρώθηκε, δημιουργήσαμε, με το εργαλείο WEB 2.0, Storyjumper ένα ηλεκτρονικό βιβλίο με συνταγές μαγειρικής. Aκολουθώντας τον σύνδεσμο, καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτό, βρίσκοντας υγιεινές και νόστιμες συνταγές.
Τα παιδιά έφτιαξαν και αρωματικά λαδάκια, με βότανα από τον κήπο του σχολείου μας και με άλλα υλικά που έφεραν από το σπίτι τους. Τα μπουκαλάκια έμειναν 7 με 10 μέρες σε μέρος σκιερό για να αρωματιστεί το λάδι. Στη συνέχεια, τα στόλισαν με κορδέλες και βάζοντας, μια αναμνηστική ετικέτα, σημειώνοντας τον τίτλο του προγράμματος και κάποιους στίχους από το ποίημα του Κωστή Παλαμά “Η ελιά”, τα μοίρασαν στους γονείς.
Επιπλέον, οι μαθητές/ τριες, με σκοπό να προάγουν την υγιεινή διατροφή, έφεραν διάφορα εδέσματα με ελιά και λάδι, τα οποία γεύτηκαν και φυσικά μοίρασαν και στο υπόλοιπο σχολείο, σε μικρούς και μεγάλους. Στόχος ήταν, όλοι να γνωρίσουν και να υιοθετήσουν την υγιεινή, μεσογειακή διατροφή στην καθημερινότητά τους.
Η εμπειρία μας από το πρόγραμμα επισφραγίστηκε, ζωγραφίζοντας μια ελιά στον τοίχο της αυλής του σχολείου. Πέρα από τον ενθουσιασμό των παιδιών της τάξης, που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, η ενέργεια αυτή, προκάλεσε και το ενδιαφέρον των υπόλοιπων μαθητών, αφού άλλαξε την ατμόσφαιρα στον προαύλιο χώρο του σχολείου.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Η κάθε ομάδα παρουσίαζε το θέμα που είχε αναλάβει στους συμμαθητές της. Στο τέλος, έγινε ανταλλαγή εμπειριών από την όλη διαδικασία.
Για την αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων του προγράμματος δόθηκε στον κάθε μαθητή ένα φύλλο εργασίας, σχετικό με την ελιά. Οι δραστηριότητες ήταν δοσμένες με τρόπο διασκεδαστικό και βασισμένες στις θεματικές ενότητες και στους στόχους του προγράμματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παλαμάς, Κ., Η ελιά. Εκδόσεις Μπίρη. Αθήνα.
Καμαράτου – Γιαλλούση, Ε., (2006 ). Η Σοφή Ελιά. Εκδόσεις Μικρή Μίλητος.
Ελύτης Ο., (1985). Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας. Εκδόσεις Ίκαρος
Μιχελάκης Ν., 2000. Μνημειακά Ελαιόδεντρα στην Ελλάδα και στην Κρήτη.
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
Μύθοι για την Ελιά : http://etwinning.sch.gr/projects/elia/muthoi.htm
Διαδικτυακά εργαλεία http://kainiselida.blogspot.gr/
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστώ θερμά τον γεωπόνο, κύριο Αριστείδη Κοζή, για την επίσκεψή του, στο σχολείο μας και την εθελοντική, σημαντική συμβολή του, στην ολοκλήρωση του προγράμματός μας, καθώς και τον κύριο Ζαχαρία Χατζάκη, που μας προμήθευσε από το ζαχαροπλαστείο του, με αρτοσκευάσματα, για την πραγμάτωση της δραστηριότητας μας, «Υγιεινή μεσογειακή διατροφή με ελιά και ελαιόλαδο».
Ευχαριστώ, τέλος τα παιδιά, που παρόλο το νεαρό της ηλικίας τους, ανταποκρίθηκαν εξαιρετικά, στις εργασίες του προγράμματος, καθώς και τους γονείς τους, που πρόσφεραν τη βοήθεια τους, όσες φορές χρειάστηκε, κατά τη διάρκεια του προγράμματος.
